شیوه‌های کاهش رفتار نامطلوب
یک) تنبیه کردن punishment
جایگاه تنبیه بعد از تقویت افتراقی است. برای تنبیه انواعی وجود دارد که عبارتند از:
- محروم کردن
- جریمه کردن
- جبران کردن
- توبیخ کلامی
- آزار بدنی
- آسیب روانی
تنبیه نمودن دارای اشکالات است که در ذیل به آن‌ها اشاره شده است.
- عکس العمل نامناسب از ناحیه تنبیه شونده؛
- زمینه پرخاشگری نسبت به دیگران؛
- باعث واکنش نسبت به مربی می شود.
نکته این‌که با توجه به این اشکالات باید تنبیه به نوعی انجام گردد که از این اشکالات خالی بوده یا حداقل کاهش یابد. در این بخش فقط به تبیین دو مورد اول یعنی محروم کردن و جریمه کردن می‌پردازیم.
1) محروم کردن Time out
محروم کردن عبارت است از فقدان دسترسی به تقویت کننده‌های مثبت در مدت زمان کوتاه مشروط به رفتار مشکل آفرین.
مثال 1: کودکان در حال گل بازی هستند و یکی از کودکان اقدام به پرتاب کردن گل می‌کند. در این حالت مربی کودک خاطی را در صندلی دورتر از دیگر بچه‌ها گذاشته در این حالت کودک دیگر اقدام به گل پرت کردن نمی‌کند.
مثال 2: کودک از مادر اطاعت نمی‌کند. مادر در این حالت فرزند را داخل اطاقی که خالی از وسایل بازی و تلویزیون است محبوس می‌کند و پس از چند دقیقه درب را باز می‌کند.
رفتار مشکل آفرین ………… محروم کردن ………… کاهش رفتار مشکل آفرین
مثال 1) پرتاب کردن گل …….. در صندلی دورتر از بچه‌ها قرار گرفتن ……… کاهش رفتار گل پرت کردن
مثال 2) انجام ندادن کارهای مادر ……….. در اتاق دیگری بدون وسایل بازی یا تلویزیون قرار می‌گیرد …….. کاهش رفتار لج بازی
انواع محروم کردن
- محرومیّت انحصاری: وقتی از همه تقویت کننده‌ها محروم می‌شود. (مثال اول)
- محرومیّت غیر انحصاری: وقتی که از دسترسی از برخی تقویت‌کننده‌ها مثبت محروم می‌شود. (مثال 2)
بهتر است تا امکان استفاده از محرومیت غیرانحصاری است ازمحرومیت انحصاری استفاده ننماییم.
خوب است در محروم کردن علاوه بر استفاده از آزارنده‌ها از تقویت افتراقی نیز استفاده نماییم و در این حالت در صورت غیرانحصاری می‌باشند.
نکات مهم در استفاده از محروم کردن
نکته اول:جایی از محروم کردن استفاده شود که رفتار مشکل آفرین از نوعی است که با تقویت کننده‌های اجتماعی افزایش می‌یابد.
نکته دوم:محروم کردن زمانی موثر است که مربی یا عامل تغییر، توانایی اجرای محرومیت را داشته باشد و آن محیط فیزیکی مناسب را برای محرومیت داشته باشیم.
نکته سوم:محروم کردن نباید خطر آفرین باشد مثلاً‌در اتاقی که وسایل خطرناک وجود دارد.
نکته چهارم:مدت محروم کردن باید از یک دقیقه تا ده دقیقه باشد تا 2 الی 3 مرتبه می‌توان انجام داد.
نکته پنجم:حتی الامکان باید از فرار فرد از محیط جلوگیری کرد. و در صورتی که به نزاع یا دعوا کشیده می‌شود نباید از این روش استفاده کند.
نکته ششم:در مدت محرومیّت از تعامل با او و توضیح به او خودداری نماید.
نکته هفتم:در برخی محیطهای درمانی باعث ضرر زدن و آسیب خوردن به او نشود.
2) جریمه کردن Response cost
جریمه کردن عبارت است از برداشتن مقدار مشخصی از یک تقویت کننده مشروط به وقوع رفتار مشکل آفرین