شیوه های تغییر و اصلاح رفتار: جلسه چهام(صوت و متن)

سه) روش آموزش مهارت‌های رفتاری

 در چهار بخش باید صحبت کنیم:

·    الگودهی («آلبرت بندورا» در این زمینه خوب کار کرده است)؛

·     آموزش؛

·     تمرین؛

·     پس خوراند یا بازخورد.

به طور نمونه رانندگی، شنا، و هر فعالیتی که نوعی مهارت رفتاری می‌باشد.

1) الگودهی

در این صورت رفتار صحیح برای یادگیرنده نشان داده می‌شود و یادگیرنده همان الگو را تقلید می‌کند. الگودهی به دو صورت می‌باشد:

·   الگوی زنده

·   الگوی مجازی (مثل نوار،فیلم یا شنیداری)

مراحل یادگیری مشاهده‌ای عبارتند از:

·    توجه (الگوپذیر)

·  به یاد سپاری (ویژگی های مشتق)

·    بازآفرینی (تکرار عمل)

·    انگیزشی

سئوال: چرا فرزندان، پدر و مادر خود را الگو قرار نمی‌دهند؟

در پاسخ باید گفت که عوامل اثر بخشی الگو دهی با توجه به مراحل یادگیری به دو بخش ویژگی‌های الگو و ویژگی‌های الگوپذیر تقسیم می‌شوند.

الف) ویژگی‌های سرمشق (الگو)

·    حالت تمایز (در بُعد اخلاقی، جسمی و اعتقادی برجستگی داشته باشد.یعنی به این صورت که همان حالتی که در خارج منزل دارند در منزل هم همان حالت را دارا می‌باشند).

·   بار عاطفی (باید ایجاد علاقه در میان مخاطبان بکند)

·     پیچیدگی (باید به صورتی باشد که توجه را جلب نماید. نه ساده و نه خیلی پیچیده و دور از دسترس)

·       ارزش کاربردی (یعنی بتوان آن را به صورت راهکار درآورد)

ب) ویژگی‌های الگو پذیری (مشاهده‌گر، الگو گیرنده)

·    ظرفیت حسّی (آمادگی دریافت را داشته باشد)

·   سطح برانگیختگی

·    آمادگی ادراکی (در حقیقت برمی‌گردد به تحوّل شناختی افراد)

·   تقویت پیشین

می‌توان تمامی عوامل اثربخشی را در موارد ذیل خلاصه نمود:

·   زمانی که الگو رفتار صحیح را نشان می‌دهد رفتار صحیح از طرف الگوگیرنده مشاهده می‌شود.

·    الگو دهنده باید با افراد مشاهده کننده همانند یا بالاتر باشند.

·     پیچیدگی رفتار الگو باید با سطح تحوّل ذهنی و توانایی یادگیرنده متناسب باشد.

·    یادگیرنده باید به الگو توجه نماید.

·    رفتار الگو داده شده باید در بافت مناسب رخ دهد.

·   رفتار الگو داده شده باید هر تعداد که لازم است تکرار شود تا توانایی تقلید باشد.

·    رفتار باید برای تعمیم در موقعیّت‌های مختلف الگودهی شود.

·    یادگیرنده فرصت داشته باشد که هر چه زودتر رفتار را تمرین و تقلید کند.

2) آموزش

 در آموزش توضیحات مکمل را ذکر می‌کنیم. بهترین روش آموزش روش حضوری و زنده می‌باشد. آموزش چهره به چهره تأثیرگذاریش بیشتر است؛ زیرا تمرکز بیشتر دارد، بار عاطفی دارد، جنبه‌های تربیتی هم بیشتر است و وجود امر خارجی اشدّ برای الگوپذیر است؛ زیرا کنترل کننده افراد و تاثیرگذاری می‌تواند داشته باشد.

عوامل اثر بخشی بر آموزش

·    آموزش در سطحی باشد که برای یادگیرنده قابل فهم باشد.

·    آموزش دهنده نزد یادگیرنده باید مورد قبول باشد.

·    یادگیرنده بلافاصله پس از آموزش رفتار را تمرین نماید.

·   وقتی توان یادیگری با مشاهده بالا می‌رود آموزش با الگودهی همراه شود.

·   زمان آموزش باید وقتی باشد که یادگیرنده توجّه فعّال داشته باشد.

·     تکرار مطالب توسط یادگیرنده در مقابل معلّم

3) تمرین

تمرین فرصتی برای یادگیرنده است که پس از آموزش بتواند رفتار را تکرار نماید.

تمرین از سه جهت مهم است:

·    معلّم به یادگیری رفتار اطمینان حاصل می‌کند.

·    فرصتی برای تقویت رفتار است.

·    فرصتی برای ارزیابی و تصحیح اشتباه است.

وجه مشترک تمرین: یادگیرنده باید بازیگر میدان باشد.

عوامل اثر بخشی تمرین

·    تمرین رفتار در بافت مناسب انجام گیرد (هر چه شبیه‌سازی بیشتر باشد یادگیری بیشتر است)

·     برنامه‌ریزی برای تمرین موفقیت آمیز

·    تقویت تمرینِ رفتار صحیح

·    تمرین‌های صحیح با پسخوراند دنبال می‌شود. یعنی اگر موردی بود که خوب عمل نکرد باید از روش خاموشی استفاده شود.

·   ادامه تمرینِ رفتار تا زمانی که بتواند بخوبی ادامه دهد.

4) پسخوراند

پسخوراند یعنی بکاربردن تحسین یا تقویت کننده‌های دیگر در مورد عملکرد صحیح (تصحیح اشتباهات)

عوامل اثر بخشی پسخوراند

·   بلافاصله پس از رفتار است.

·   همیشه ناظر به جنبه‌ای از رفتار باشد.

·     تحسین (کلامی و غیر کلامی) باید توصیفی باشد (مثلاً‌خوب دست زدی، خوب نفس کشیدی ( در شنا)

·   در پسخوراند اصلاحی، منفی نگر نباشید. (مثلاً در شنا به شناگر می‌گوید پا زدنت بهتر است اینطور باشد)

·   همیشه قبل از پسخوراند اصلاحی جنبه‌ای از تحسین را باید داشته باشیم.

·   برای پسخوراند اصلاحی هر بار یک جنبه را تاکید کنیم.

برای آموزش مهارت‌های رفتاری، برای الگوی کلی می‌توانیم از رویه ذیل استفاده نماییم.

پیشایند (الگودهی، آموزش رفتار (تمرین)  پیامد (پسخوراند)

روش آموزش مهارت‌های رفتاری به صورت گروهی چهار خصوصیّت دارد.

·   جنبه‌های مشترک باید داشته باشند؛

·   تعداد محدود باشند؛

·    پیشانید باید گروهی باشد؛

·     تمرین و پیامد باید فردی باشد.

اشکال آموزش گروهی

·    عدم توجه لازم مربّی به یادگیرنده‌ها

·    عدم تمرین برخی از گروه‌ها

نقطه مثبت: در مواردی که آموزش سخت است. وجود افراد دیگر موثر است. مثل گروه‌های معتادین یا مبتلایان به وسواس .

کاربرد روش آموزش مهارت‌های رفتاری

1.  برای کودکان (آموزش غذا خوردن، توالت رفتن، حمام کردن، مهارت‌های اضطراری) (برای کودکان خیلی موثر است)

2.   برای بزرگسالان (برای چگونگی برخورد با کودکان بیش فعال، آموزش والدین با کودکان عقب مانده ذهنی)

رهنمودهایی مؤثر برای این شیوه آموزشی

·  شناسایی مهارت‌هایی که می‌خواهیم آموزش دهیم؛

·   شناسایی موقعیت‌های محرّک مناسب؛

·   شناسایی مهارت‌های پایه؛

·   شروع آموزش با ساده‌ترین مراحل؛

·    شروع رفتار؛

·     فراهم کردن فرصت برای تمرین در بافت مناسب؛

·     ارائه پسخوراند بلافاصله پس از تمرین؛

·    تکرار فرایند تمرین و پسخوراند تا انجام صحیح رفتار؛

·    ادامه و استمرار فرایند در موقعیت‌های دیگر؛

·     برنامه‌ریزی برای تعمیم به موقعیت‌های طبیعی.

در بحث سبک زندگی زیاد می‌توان از این روش استفاده نمود.