راهبردهای جهانی در مواجهه با پدیده مصرف الکل
عبدالرضا آتشینصدف/
راهبردهای جهانی در مواجهه با پدیده مصرف الکل
در مواجهه با مسئله مصرف الکل راهکارهای مختلفی پیشنهاد شده است که میتوان آنها را در سه حوزه دولت، راهبردهای جهانی، خانواده و مذهب مطرح نمود. همچنین در برخی منابع انگلیسی راهکارهای نسبتاً خوبی برای مقابله با این معضل اجتماعی ذکر شده است.
پیش از هرچیز توجه به نکات زیر ضروری است.[1]
- مصرف زیانبار الکل آثاری جدی بر سلامت عمومی دارد و یکی از عوامل اصلی خطرزا برای سلامت نهچندان مناسب در سطح جهان است. این نوع از مصرف، توسعه و رشد فردی و اجتماعی را بهخطر میاندازد.
- مصرف زیانبار الکل سومین عامل خطرزا برای مرگهای زودرس و معلولیتها در جهان بهشمار میرود. مرگومیر حدود دو و نیم میلیون نفر در سال 2004 ناشی از بیماریهای مربوط به الکل بوده است. این تعداد شامل 320 هزار جوان بین 15 الی 29 سال اعلام شده است.
- نوشیدنیهای مضر از جمله عوامل خطرساز پرهیزکردنی و عمده برای اختلالات روانپریشی و سایر بیماریهای غیرمسری مانند بیماریهای قلبی-عروقی و نیز بیماریهای مسری مانند ایدز هستند.
- میزان خطرزایی مصرف الکل بسته به سن، جنسیت و سایر ویژگیهای زیستی و نیز مکانهای شرب متفاوت خواهد بود.
- اساس شناخت علمی قابل توجهی برای سیاستگذاران از نظر اثربخشی و مقرونبهصرفه بودن راهبردها و مداخلات جهت ممانعت و کاهش زیانهای الکل وجود دارد. با این آگاهی بیشتر و بهتر، مسئولیتهای روزافزونی در سطوح جهانی، منطقهای و ملی وجود خواهد داشت.
الف) چالشها و فرصتها
تعهد به کاستن از مصرف زیانبار الکل، فرصت قابل توجهی را برای ارتقای سلامت و بهزیستی اجتماعی و نیز کاهش فشار بیماریهای مربوط به الکل فراهم میکند؛ اما در این میان چالشهایی در قبال برنامهها و اقدامات ملی و جهانی وجود دارد که باید در نظر داشت:
- نیاز به همکاری بینالمللی و اقدام جهانی روزافزون
- ضرورت اقدامات بینبخشی و همهجانبه: توجه همزمان بهسلامت، عدالت، توسعه، رفاه اجتماعی، تجارت
- توجه مناسب و وافی سیاستگذاران به مسئله ممانعت و کاهش مصرف زیانبار الکل
- ایجاد توازن بین منافع مختلف؛ گاه ادعا میشود که اقدامات کاهنده مصرف زیانبار الکل با سایر اهداف همچون بازار آزاد و انتخاب مصرفکننده در تضاد است و به منافع اقتصادی ضرر میرساند و به کاهش درآمدهای دولتی میانجامد.
- تمرکز بر برابری: گرچه میزان مصرف الکل در جوامع فقیرتر کمتر از جوامع ثروتمندتر است، ممکن است مراتب بسیار بالایی از آسیبهای مربوط به الکل متوجه جوامع فقیرتر بشود؛ لذا نیاز مبرم به ایجاد و بهکارگیری سیاستهای کارآمد جهت این تبعیضهای اجتماعی وجود دارد.
- درنظر گرفتن بافت اجتماعی هنگام پیشنهاد اقدامات
- تقویت اطلاعات و تمرکز بر آنها و تولید دانش و اشاعه آن برای توسعه بیشتر در این مناطق، بهویژه در کشورهای در حال توسعه یا کشورهایی با درآمد متوسط.
ب) اهداف بلندمدت و عینی[2]
- تلاشهای محلی و ملی آنگاه میتواند به نتایج بهتری بیانجامد که از سوی اقدامات جهانی و منطقهای در چارچوبهای سیاست مقبول حمایت شود. در نتیجه، منظور از راهبردهای جهانی عبارت است از حمایت و تکمیل سیاستهای سلامت عمومی در دولتهای عضو.
- بینشی که در ورای این راهبرد جهانی نهفته، عبارت است از سلامت رشدیافته و منافع اجتماعی برای افراد، خانوادهها و جوامع؛ درحالیکه از میزان مرگومیر و بیماری ناشی از مصرف الکل به میزان قابل توجهی کاسته شده باشد.
- راهبرد جهانی در پی ارائه راهنمایی برای عمل در همه سطوح؛ اولویتبندی حوزهها برای اقدام جهانی و توصیه مجموعهای از اقدامات و گزینهها که برای اجرا در نظر گرفته میشوند و در عین اینکه منطبق با سطوح ملیاند، موقعیتهای ملی همچون بافتهای فرهنگی و مذهبی، ترجیحات سلامت عمومی ملی و نیز منابع، امکانات و استعدادها را در نظر میگیرند.
- اهداف عینی این راهبرد عبارتاند از:
- آگاهی قابل توجه جهانی از ابعاد و ماهیت سلامت، مسائل اقتصادی و اجتماعی برآمده از مصرف زیانبار الکل و تعهد روزافزون دولتها به معرفی آثار سوء این کار.
- شناخت تقویتشده در زمینه ابعاد و عوامل تعیینکننده زیان مرتبط با الکل و مداخلات مؤثر جهت کاهش و ممانعت از چنین زیانهایی
- حمایت فنی روزافزون از دولتهای عضو و توانایی بالای آنها برای ممانعت از مصرف زیانبار الگل و مدیریت اختلالات استفاده از الکل و شرایط ملازم با سلامت.
- مشارکت قوی و همکاری بهتر میان اعضا و بسیج روزافزون منابع که برای اقدام مناسب و متمرکز جهت ممانعت از مصرف سوء موردنیاز هستند.
- سیستمهای مترقی برای پایش و مراقبت سطوح مختلف و اشاعه کارآمدتر و کاربرد اطلاعات
- مصرف زیانبار الکل و مسائل سلامت عمومی مرتبط با آن متأثر از این عوامل است: سطوح عمومی مصرف الکل در افراد، الگوهای نوشیدن و بافتهای اجتماعی.
نیل به این اهداف عینیِ پنجگانه مستلزم اقدامات ملی، منطقهای و محلی در سطوح مصرف، الگوها و بافتهای مصرف و عوامل تعیینکننده گستردهتر اجتماعی در باب سلامت است.
ج) اصول راهنما
حفظ سلامت افراد با پیشگیری و کاهش مصرف زیانبار الکل از جمله اولویتهای سلامت عمومی است. اصول زیر به توسعه و عملی شدن سیاستها در همه سطوح یاری میرساند:
- مداخلات و سیاستهای عمومی جهت ممانعت و کاهش زیانهای مرتبط با الکل باید از طریق منافع سلامت عمومی راهبری شود و شکل گیرد و مبتنی بر اهداف سلامت عمومی واضح و بهترین شواهد دسترس باشند.
- سیاستها باید منصفانه و حساس به بافتهای فرهنگی، دینی و ملی باشند.
- همه طرفهای شرکتکننده، مسئولیت دارند تا بهگونهای عمل کنند که عملیشدن مداخلات و سیاستهای عمومی جهت این مهم تضعیف نشوند.
- در نسبت با رویکردها و منافع رقیب باید به سلامت عمومی احترام شایستهای اعطا شود.
- مراقبت و نگهداری از افراد در وضعیت خطر زیاد و کسانی که در معرض آثار زیانبار این عمل هستند باید بخش لاینفک سیاستها باشد.
- افراد و خانوادههای متأثر از مصرف زیانبار الکل باید دسترسی به خدمات مراقبتی و ممانعت مؤثر و قابل دسترس داشته باشند.
- کودکان، نوجوانان و بزرگسالانی که مصرف را انتخاب نکردهاند، حق دارند که بهخاطر این انتخابشان مورد حمایت قرار گیرند.
- مداخلات و سیاستهای عمومی جهت ممانعت و کاهش زیانهای این کار، شامل همه نوشیدنیهای الکلی و الکلِ جایگزین میشوند.
د) اقدامات و سیاستهای داخلی دولتها
- نخستین مسئولیت دولتها، صورتبندی، عملیاتیسازی، پایش و ارزیابی سیاستهای عمومی جهت کاهش مصرف زیانبار الکل است. این سیاستها مستلزم طیف گستردهای از راهبردهای سلامتمحور عمومی جهت پیشگیری و درمان است.
- عناصر ضروری برای موفقیت در این عرصه عبارتند از: تعهد سیاسی مداوم؛ همکاری کارآمد؛ تأمین بودجه دائمی و مشارکت مناسب حکومتهای تابع و نیز شکل دادن جامعه متمدن و عاملان اقتصادی.
- وزرای بهداشت از نقشی حیاتی در ایجاد مشارکت سایر وزرا و سهیم کردن آنان در این طرح و عملیسازی آن برخوردار هستند.
- مداخلات و گزینههای تدبیر این امر برای اقدام ملی را میتوان در قالب چند مقوله تقسیمبندی کرد:
- رهبری، آگاهی و تعهد
- خدمات سلامت
- عملیات متقابل و سیاستهای رانندگی در حال مستی
- دسترسپذیری الکل
- تجارت آشامیدنیهای الکی
- کاستن از پیامدهای نوشیدن الکل و مستی الکلی
- پایش و نظارت
س) اقدام جهانی: عناصر و نقش اصلی
- با توجه به ابعاد و پیچیدگی مسئله، مساعی مشترک جهانی باید در راستای حمایت از دولتهای عضو در چالشهای پیش روی آنان در سطح ملی باشد.
- سازمان جهانی سلامت در همکاری با سایر سازمانها در سازمان ملل متحد و سایر شرکای ملی به این اقدامات دست میزند:
- تأمین راهبران و هدایتکنندگان
- تقویت حمایت
- پیریزی خطمشیهای سیاست مبتنی بر شواهد
- ارتقای شبکهسازی و تبادل تجربیات کشورها
- تقویت همکاریها و تجهیز و بسیج منابع
- پایش آسیبهای مرتبط با الکل
- سازمانهای غیردولتی، انجمنهای حرفهای، مؤسسات پژوهشی و عاملان اقتصادی در حوزه الکل، همگی، نقش مهمی در تقویت و تشدید اقدامات جهانی بهقرار زیر دارند:
- باید از احزاب سیاسی در سازمان ملل متحد و سازمانهای میان دولتی[3] همچون یونیسف،[4] سازمان تجارت جهانی،[5] سازمان بینالمللی کار،[6] برنامه عمران سازمان ملل متحد،[7] صندوق جمعیت سازمان ملل متحد،[8] برنامه مشترک ملل متحد در زمینه ایدز،[9] دفتر ملل متحد در زمینه مواد مخدر و جرم و گروه بانک جهانی خواست تا همکاریشان را جهت ممانعت و کاهش استفاده زیانبار از الکل، بهویژه در کشورهایی با درآمد متوسط و پایین و در حال توسعه افزایش دهند.
- جوامع متمدن از نقشی درخورتوجه در هشداردهی نسبت به تأثیر استفاده زیانبار از الکل بر اشخاص، خانوادهها و جوامع و ایجاد تعهد افزونتر و منابع بیشتر برای کاهش این زیانها برخوردارند. سازمانهای غیردولتی باید تشویق بشوند تا شبکههای گسترده و گروههای اقدام جهت حمایت از عملی سازی راهبرد جهانی را شکل دهند.
- سازمانهای پژوهشی و انجمنهای حرفهای از نقشی حیاتی در ایجاد شواهد بیشتر برای عمل و انتقال این امر به متخصصان و جوامع گستردهتر برخوردارند. همچنین، مراکز همکاری بهداشت جهانی نقشی مهم در حمایت از تحقق و ارزیابی راهبرد جهانی دارند.
- عاملان اقتصادی و تولید و تجارت الکل عاملانی قابل توجه در نقششان بهعنوان توسعهدهندگان، تولیدکنندگان، توزیعکنندگان، بازارها و فروشندگان آشامیدنیهای الکلی هستند. از آنها باید خواست تا شیوههای اثرگذار بر پیشگیری و کاهش این سوء مصرف را بررسی کنند.
- رسانه از نقشی بهمراتب مهمتر، نه تنها به مثابه انتقالدهنده اخبار و اطلاعات بلکه مجرایی برای گروههای تجاری برخوردار خواهد بود. همچنین باید به حمایت از منویات و اقدامات راهبردهای جهانی ترغیب شود.
ص) دفاع از سلامت عمومی و مشارکت همگانی
- حمایت از سلامت عمومی بینالمللی و مشارکت برای توانایی و تعهد تقویتشده دولتها و همه گروههای مرتبط در تمام سطوح برای کاهش آثار سوء مصرف الکل در سراسر جهان امری ضروری است.
- سازمان بهداشت جهانی متعهد به آگاهیبخشی مشکلات مربوط بهسلامت عمومی ناشی از سوء مصرف الکل و گامهایی است که برای پیشگیری و کاهش از آن باید برداشته شود. این سازمان متعهد به همکاری با سایر سازمانهای غیردولتی بینالمللی و شخصیتهای بینالمللی است تا فعالان مرتبط را بتواند در کاهش استفاده زیانبار الکل سهیم کند.
- دبیرخانه سازمان از طرق زیر به حمایت از دولتهای عضو میپردازد:
- ارتقای آگاهی از ابعاد مشکلات ناظر بهسلامت عمومی ناشی از سوء مصرف الکل و حمایت از اقدامات مناسب در همه سطوح، جهت پیشگیری و کاهش مشکلاتی از این دست.
- حمایت از توجه به مصرف زیانبخش الکل در برنامههای سازمانهای غیردولتی و بینالمللی برای تأمین پیوستگی خطمشی بین سلامت و سایر بخشهای در سطوح جهانی و منطقهای.
- ارتقا و تسهیل هماهنگی، همکاری، مشارکت و تبادل اطلاعات جهت تضمین اقدام جمعی موردنیاز و اقدامات مشترک همه جانبهای مرتبط.
- تضمین انسجام، وجاهت علمی و وضوح پیامهای اساسی درباره ممانعت و کاهش سوء مصرف.
- ارتقای شبکهسازی بین کشورها و تبادل تجربیات.
- تسهیل شبکهسازی جهت پرداختن به مشکلات مشابه و خاص (مثلاً مشکلات خاص میان گروههای بومی یا گروههای اقلیت یا تغییر فرهنگ نوشیدن الکل از سوی جوانان)
- حمایت از بررسی مناسب گروهها در مذاکرات تجاری دوطرفه و محلی، نسبت به نیاز و توانایی دولتهای ملی جهت تنظیم توزیع، فروش و بازار الکل و مدیریت هزینههای اجتماعی و سلامت مرتبط با الکل.
- تضمین اینکه دبیرخانه سازمان بهداشت جهانی فرآیندهایی مناسب برای همکاری با سازمانهای غیردولتی و گروههای جوامع متمدن دارد و به تضاد منافعی که برخی از سازمان های غیردولتی دارند توجه میکند.
- تداوم گفتگو با بخش خصوصی درباره بهترین شکل ممکن سهیم شدن آنها جهت کاهش زیان الکل.
ع) حمایت فنی و ظرفیتسازی
- بسیاری از دولتهای عضو، نیازمند افزایش ظرفیت و توانایی جهت ایجاد، تقویت و حفظ رویههای ضروری، چارچوبهای حقوقی و مکانیزمهای عملیسازی هستند. اقدامات جهانی به تقویت اقدام ملی از طریق ایجاد مکانیزمهای پایدار و تأمین راهنماییهای تجویزی ضروری و ابزارهای فنی برای حمایت فنی مؤثر و ظرفیتسازی منتهی میشوند.
- سازمان بهداشت جهانی، متعهد به همکاری با سایر عاملان در سطوح جهانی و محلی است تا راهنماییهای فنی را تأمین کند و از تقویت ظرفیت سازمانی جهت واکنش به مشکلات مربوط بهسلامت عمومی ناشی از سوء مصرف الکل حمایت کند.
- دبیرخانه سازمان به تأمین حمایت از دولتهای عضو از طرق ذیل میپردازد:
- مستندسازی و اشاعه مدلهای مناسب واکنشهای خدمات سلامت به مشکلات مرتبط با الکل
- مستندسازی و اشاعه بهترین اقدامات و مدلهای واکنش به مشکلات مرتبط با الکل در بخشهای مختلف
- بهرهگیری از متخصصان سایر حوزهها جهت طراحی مدلهای مؤثر برای ممانعت و کاهش زیانهای مرتبط با الکل
- تأمین راهنماییهای تجویزی در زمینه پیشگیری اقتصادی و مؤثر و مداخلات درمانی در صحنههای مختلف
- ایجاد و تقویت شبکههای بین کشوری و منطقهای و جهانی جهت کمک به اشتراک گذاشتن بهترین اقدامات و تسهیل ظرفیتسازی
- پاسخ به درخواستهای دولتهای عضو جهت حمایت از مساعی آنها برای ظرفیتسازی جهت فهم لوازم تجارت بینالمللی و توافقات تجاری برای سلامت.
ق) تولید دانش و اشاعه آن
- حوزههای مهم برای اقدام جهانی عبارتند از:
پایش تمایلات در مصرف الکل
زیان قابل انتساب به الکل و واکنشهای اجتماعی
تحلیل این اطلاعات و تسهیل اشاعه بههنگام آن.
- نظام اطلاعاتی جهانی در زمینه الکل و سلامت و عناصر منطقهای آن از سوی سازمان جهانی بهداشت برای ارائه اطلاعات در سطوح و الگوهای مصرف الکل، سلامت قابل انتساب به الکل و پیامدهای اجتماعی و واکنشهای متناسب با سیاست در همه سطوح عرضه میشود. ارتقای اطلاعات منطقهای و جهانی در زمینه الکل و سلامت، مستلزم رشد سیستمهای پایش ملی، گزارش منظم اطلاعات به سازمان جهانی بهداشت و تقویت اقدامات مراقبتی مناسب است.
- سازمان جهانی بهداشت متعهد به همکاری با طرفهای مناسب جهت شکل دادن به برنامههای پژوهشی در زمینه الکل و سلامت، ظرفیتسازی جهت پژوهش و ارتقا و پشتیبانی از شبکهها و پروژههای پژوهشی بینالمللی است.
- دبیرخانه سازمان به تأمین حمایت از دولتهای عضو از طرق زیر میپردازد:
- تأمین سازمانهای بینالمللی برای اطلاعات در زمینه مداخلات مقرونبهصرفه و مؤثر جهت کاهش سوء مصرف الکل، از جمله: ارتقا و تسهیل تبادل اطلاعات درباره خدمات درمانی مؤثر
- تقویت سیستم اطلاعاتی جهانی در زمینه الکل و سلامت
- ایجاد یا اصلاح مکانیزمهای مناسب جمعآوری اطلاعات
- تسهیل شبکههای جهانی و منطقهای جهت حمایت و تکمیل مساعی ملی
- تداوم همکاری با شبکههای بینالمللی دانشمندان و متخصصان سلامت
- تسهیل بررسیهای مقایسهای کارآمدی معیارها مختلف مربوط به خطمشیها و سیاستها
- تسهیل پژوهشهای عملیاتی جهت بسط مداخلات مؤثر و پژوهش در زمینه رابطه بین مصرف زیانبخش و نابرابریهای اجتماعی و سلامت
م) تجهیز منابع
- میزان و دامنه فشارهای اجتماعی و بیماریها در تضاد شدید با منابع موجود در همه سطوح جهت کاهش مصرف زیانبخش الکل است.
- سازمان جهانی بهداشت، متعهد به معاضدت کشورها در زمینه تجهیز منابع و انباشت منابع جهت حمایت از اقدامات ملی و جهانی جهت کاهش مصرف زیانبار الکل است.
- دبیرخانه سازمان دولتهای عضو را از طرق زیر پشتیبانی میکند:
- ارتقای تبادل تجربیات و اقدامات مناسب
- واکاوی شیوهها و ابزار جدید و نوآورانه
- همکاری با طرفهای بینالمللی، طرفها و اهداکنندگان فرادولتی جهت بسیج منابع ضروری
ن) عملی ساختن راهبردها
- عملی ساختن موفق راهبردها مستلزم اقدامات مشترک از سوی دولتهای عضو، اداره مؤثر جهانی مشارکت مناسب همه سهامداران مرتبط است.
- دبیرخانه سازمان، بهطور منظم گزارشی از زیانهای مرتبط با الکل ارائه دهد، همچنین توصیههای مبتنی بر شواهد عرضه کند و از اقدامات پیشگیرانه و کاهنده سوء مصرف الکل حمایت کند.
ی) پایش پیشرفتها و گزارش مکانیزمها
- راهبرد جهانی به منظور پایش پیشرفت، نیازمند مکانیزمهای مناسب در سطوح مختلف جهت ارزیابی، گزارش و برنامهریزیهای مجدد است. به چارچوبی با چشمانداز متمرکز بر اثرگذاری جهت ارزیابی موفقیت اهداف راهبرد نیازمند هستیم.
- پیمایش جهانی سازمان جهانی بهداشت در زمینه الکل و سلامت و سیستم اطلاعاتی جهانی در زمینه الکل و سلامت بخشهای مهم گزارش و پایش مکانیزمها هستند.
- ملاقات منظم شبکهای از همتایان ملی به ارائه مکانیزمهایی جهت گفتگوی فنی در باب محقق ساختن راهبرد جهانی در سطوح مختلف خواهد انجامید.
- گزارش در زمینه محقق شدن راهبرد جهانی به دولتهای عضو، از طریق گزارش منظم به کمیتههای منطقهای سازمان جهانی بهداشت رخ میدهد و اطلاعات هیئت سلامت درباره محقق شدن و پیشرفت باید در محافل بینالمللی یا منطقهای و گردهمآییهای فرادولتی مناسب اعلام شود.
[1]. این محتوا از منبع زیر استخراج و ترجمه شده است.
Global strategy to reduce the harmful use of alcohol, World Health Organization, World Health Organization, 2010, 38 pages.
[2]. Goals & Objectives
[3]. Intergovernmental
[4]. UNICEF
[5]. WTO
[6]. ILO
[7]. UNDP
[8]. UNFPA
[9]. UNAIDS