بسم الله الرحمن الرحیم
زندگی معنوی ـ جلسه پنجاه و هشت ـ 9/ 8/ 95
در جلسه گذشته، به پنج نکته از نکات مربوط به آیه 18 سوره حشر اشاره شد. گفته شد که محتوای آیه، عمل، توجه به عمل و مراقبه از آن است. مراقبت و تقوای الهی، به معنای اجتناب از ترک واجبات و انجام محرّمات فقهی، اخلاقی و عرفانی است. درباره چرایی تکرار «اتقوا الله» اقوالی اشاره شد که قوی‌ترین آنها این بود که مراد از «اتقوا الله» اول، اصل طاعت است است و مراد از «اتقوا الله» دوم، اصلاح اطاعت از خدا؛ چون اطاعت از خدا در آغاز، همراه با آلودگی‌هاست.
و اما ادامه نکات:
نکته ششم: واژه ایمان در این آیه با تقوا به عنوان مصداق اتمّ عمل صالح، همراه شده است. همراهی ایمان با عمل صالح، در قرآن، نشان دهنده آن است که ایمان واقعی، ایمانی است که منشأ عمل صالح باشد. و نیز عمل صالح، عملی است که از ایمان ناشی شود. در نتیجه ایمان بدون عمل و عمل بدون ایمان، نه ایمان است و نه عمل صالح.
تأکید قرآن بر ایمان، اصیل بودن باطن و درون را نشان می‌دهد. بنابراین، از نظر قرآن، باورها و بینش‌ها، اصالت دارند و بر رفتار مقدم هستند. به همین دلیل، تغییر باید از درون آغاز شود و الا اگر صرفاً به تغییر ظاهر و رفتار توجه شود، نتیجه عکس خواهد داد و به کاهش مرجعیت دین در زندگی، خواهد انجامید.
نکته هفتم:«یا ایها الذین آمنوا» در مقابل «الذین کفروا» قرار دارد و این، یعنی انسان میان دو انتخاب قرار دارد؛ ایمان و کفر. توجه داشته باشیم که «کفر» به معنای ایمان نیاوردن نیست بلکه به معنای ردّ و انکار کردن است.
این انتخاب درونی، قطعاً روی رفتار هم تأثیر می‌گذارد و عمل را با درون، هماهنگ می‌کند؛ چه در خفاء و چه در عیان. در غیر این صورت، رفتار می‌شود منافقانه. بنابراین، از نگاه قرآن، مردم یا صادق‌اند یا منافق.
نکته هشتم:تقوا یعنی حفظ کردن خویش، مراقبه و محافظت کردن، که این، دقیقاً همان معنای محاسبه است. باید توجه داشت که رفتار انسانها از سه لایه باور، ارزش و رفتار تشکیل شده است. از همین رو، تقوا نیز دارای مراتب است:
1. تقوای در فکر و اندیشه و باور (تقوای فکری)
2. تقوای در ارزش و صفات. (تقوای صفاتی)
3. تقوای در عمل (تقوای رفتاری)
به عنوان مثال، رعایت تقوا نسبت به شهوت جنسی بدین گونه است که در بعد رفتاری، انسان به نامحرم نگاه نکند و به تعبیر قرآن «غضّ بصر» کند یعنی پلک‌هایش را پایین انداخته و خیره نشود.
در بُعد ارزشی و صفاتی هم، یعنی دوست نداشته باشد که به نامحرم نگاه کند. پس ممکن است کسی به نامحرم نگاه نکند ولی دوست داشته باشد که نگاه کند که این، تقوای صفاتی نیست.
در بُعد فکری هم، یعنی از افکار سموم شهوانی به دور باشد و پرهیز کند. پس ممکن است کسی به نامحرم نگاه نکند، و دوست هم نداشته باشد ولی در فکر خود، به «زنای ذهنی» مبتلا باشد و تصاویر شهوانی در مقابل ذهن او تزئین داده شود. برای رهایی از شهوت جنسی، باید دَرِ ذهن خود را بر افکار زشت، ببندیم.
خلاصه اینکه، محاسبه یعنی تقوا و مراقبه. تقوا نیز دارای مراتبی است که بالاترین آن، تقوای فکری است.