معرفی کتاب «روان‌شناسی دین و مقابله با ناملایمات زندگی» | اثر: کنت آی. پارگامنت؛ ترجمه و یادداشت: محمدتقی فعالی و امیر قربانی

معرفی کتاب روانشناسی دین و مقابله با ناملایمات زندگی

کتاب «روان‌شناسی دین و مقابله با ناملایمات زندگی» اثری کلاسیک و بنیادین از کنت آی. پارگامنت، یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران حوزۀ روان‌شناسی دین است. این کتاب به صورت عمیق و علمی به این پرسش اساسی می‌پردازد که انسان‌ها چگونه در هنگام مواجهه با بحران‌ها، رنج‌ها و سختی‌های زندگی از دین به عنوان یک منبع مقابله‌ای استفاده می‌کنند. پارگامنت با تلفیق نظریه‌های روان‌شناختی، تحقیقات میدانی گسترده و تجربیات بالینی، چارچوبی جامع برای درک «مقابله دینی» ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که دین نه یک پدیدۀ تک‌بعدی، بلکه منبعی پیچیده و چندوجهی است که می‌تواند هم سازنده و هم مخرب باشد.

موضوع و محتوای کلی کتاب

این کتاب به بررسی علمی و نظام‌مند رابطۀ میان دین و فرآیندهای مقابله‌ای در انسان می‌پردازد. نویسنده دین را صرفاً مجموعه‌ای از باورها یا اعمال نمی‌داند، بلکه آن را «جستجوی معنا در ارتباط با امر قدسی» تعریف می‌کند. بر این اساس، «مقابله دینی» فرآیندی است که در آن، افراد برای فهم و مدیریت موقعیت‌های استرس‌زای زندگی، از منابع دینی خود بهره می‌برند.

کتاب نشان می‌دهد که دین می‌تواند هم به شکل مثبت (مانند یافتن معنا، کسب آرامش، احساس حمایت الهی و ارتباط با جامعه دینی) و هم به شکل منفی (مانند احساس خشم از خدا، تردید در باورها و کشمکش با اعضای جامعه دینی) در فرآیند مقابله نقش ایفا کند. پارگامنت با ارائه شواهد پژوهشی متعدد، تأثیر این رویکردهای مختلف را بر سلامت روان و بهزیستی افراد تحلیل می‌کند.

ساختار و محتوای کتاب

کتاب روان‌شناسی دین در یک مقدمه و چهار بخش اصلی سازماندهی شده است که هر بخش به تفصیل به جنبه‌های مختلف موضوع می‌پردازد:

• مقدمه مترجم:

  مترجمان در مقدمه‌ای جامع، به معرفی جایگاه علمی کنت پارگامنت، اهمیت نظریۀ مقابله دینی او، و دستاوردهای کلیدی کتاب پرداخته‌اند. در این بخش، مفاهیم اصلی مانند سبک‌های مقابله (خودفرمان، تفویضی و اشتراکی) و کارکردهای پنج‌گانۀ مقابله دینی معرفی شده‌اند.

• فصل اول:

  فصل اول کتاب به عنوان یک مقدمه، اهمیت و چرایی مطالعه رابطه دین و مواجهه با سختی‌های زندگی را بررسی می‌کند. این فصل به تعریف دین و مقابله، و همچنین محدودیت‌های این حوزه از روان‌شناسی می‌پردازد تا یک نقشه راه برای خواننده ارائه کند.

• بخش اول: چشم‌اندازی در باب دین (فصل ۲ و ۳):

  این بخش به تعریف مفاهیم بنیادین دین و امر قدسی می‌پردازد. پارگامنت دین را نه به‌عنوان یک پدیدۀ ایستا، بلکه فرآیندی پویا برای «جستجوی معنا» معرفی می‌کند و ابزارها (گذرگاه‌ها) و اهداف (مقاصد) این جستجو را تشریح می‌کند.

• بخش دوم: چشم‌اندازی در باب مقابله (فصل ۴ و ۵):

  در این بخش، نویسنده به مفهوم «مقابله» از منظر روان‌شناختی می‌پردازد. او ضمن مرور تاریخچۀ مطالعات مقابله، ویژگی‌های محوری آن را تبیین کرده و هشت فرضیۀ اساسی را که «سیالیت مقابله» را شکل می‌دهند، مطرح می‌کند.

• بخش سوم: ارتباط دین و مقابله (فصل ۶ تا ۹):

  این بخش، قلب کتاب محسوب می‌شود و به پیوند میان دین و مقابله اختصاص دارد. در اینجا بررسی می‌شود که افراد چه زمانی و چرا به دین روی می‌آورند و یا از آن روی‌گردان می‌شوند. ابعاد متعدد و گاه متناقض مقابله دینی تحلیل می‌شود و دو سازوکار اصلی مقابله یعنی «حفظ معنا» و «تحول معنا» با جزئیات کامل مورد بحث قرار می‌گیرند.

• بخش چهارم: لوازم ارزیابانه و عملی (فصل ۱۰ و ۱۱):

  این بخش به ارزیابی کارآمدی دین در موقعیت‌های استرس‌زا می‌پردازد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا دین برای برخی افراد یا در برخی موقعیت‌ها سودمندتر است؟ در نهایت، کاربردهای عملی این دانش برای متخصصان سلامت روان، مشاوران و مددکاران دینی در موقعیت‌های عینی و بالینی ارائه می‌شود.

نتیجه‌گیری کتاب

نتیجۀ اصلی کتاب این است که دین یک منبع مقابله‌ای قدرتمند، پیچیده و چندوجهی است. کارآمدی یا ناکارآمدی آن به یک فرمول ساده خلاصه نمی‌شود، بلکه به تعامل میان فرد، موقعیت و نوع رویکرد دینی اتخاذ شده بستگی دارد. پارگامنت تأکید می‌کند که مقابله دینی می‌تواند منبعی برای رشد، تاب‌آوری و معناداری باشد، اما در عین حال پتانسیل آن را دارد که به کشمکش، رنج و آسیب روانی بیشتر منجر شود. بنابراین، درک علمی و دقیق این فرآیند برای کمک مؤثر به افراد در بحران‌ها ضروری است.

رویکرد نویسنده

رویکرد کنت پارگامنت در کتاب روان‌شناسی دین، یکپارچه، چندوجهی و مبتنی بر شواهد است. او به‌عنوان یک روان‌شناس بالینی و پژوهشگر، تلاش می‌کند تا پلی میان نظریه، تحقیق و عمل بالینی ایجاد کند. رویکرد او به دین، احترام‌آمیز و غیرتقلیل‌گرایانه است؛ یعنی دین را به یک پدیدۀ صرفاً روان‌شناختی فرو نمی‌کاهد، بلکه آن را به‌عنوان بخش مهمی از تجربۀ انسانی به رسمیت می‌شناسد. او با نگاهی منصفانه، هم جنبه‌های مثبت و هم جنبه‌های منفی دین را بررسی می‌کند.

نقاط قوت کتاب

• جامعیت: این کتاب کامل‌ترین منبع دربارۀ نظریه، پژوهش و کاربست مقابله دینی است.
• چارچوب نظری منسجم: مد‌ل‌ها و دسته‌بندی‌های ارائه‌شده (مانند سبک‌های مقابله) به درک نظام‌مند موضوع کمک شایانی می‌کند.
• مبتنی بر شواهد: تمامی ادعاها با استناد به صدها پژوهش تجربی و مطالعات موردی پشتیبانی می‌شوند.
• کاربردی بودن: این کتاب منبعی ارزشمند برای روان‌شناسان، مشاوران، مددکاران اجتماعی و رهبران دینی است و راهکارهای عملی برای ارزیابی و به‌کارگیری دین در فرآیندهای درمانی ارائه می‌دهد.
• رویکرد منصفانه: کتاب از نگاه‌های افراطی و جانب‌دارانه پرهیز کرده و تصویری واقع‌بینانه از نقش دین در زندگی انسان ترسیم می‌کند.

مخاطبان هدف کتاب

کتاب روان‌شناسی دین برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان مفید است:

• دانشجویان و پژوهشگران: در رشته‌های روان‌شناسی، دین‌شناسی، جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی.
• متخصصان سلامت روان: روان‌شناسان بالینی، مشاوران، روان‌درمانگران و مددکاران اجتماعی.
• رهبران و مشاوران دینی: کشیشان، روحانیون و مربیان مذهبی.
• عموم علاقه‌مندان: افرادی که به دنبال درک عمیق‌تری از نقش دین در مواجهه با چالش‌های زندگی هستند.

اهمیت کتاب

اهمیت این اثر در ارائه یک زبان مشترک و چارچوب علمی برای مطالعه‌ی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های تجربه بشری است. پیش از پارگامنت، بسیاری از تحلیل‌ها درباره نقش دین در بحران‌ها، یا بسیار جانبدارانه بود یا فاقد مبنای علمی منسجم. این کتاب با نظام‌مند کردن این حوزه، راه را برای هزاران پژوهش جدید گشود و به متخصصان کمک کرد تا با دیدی باز و ابزارهای علمی، به بعد معنوی و دینی زندگی مراجعان خود بپردازند. این اثر یک متن کلاسیک و بنیادین در حوزه خود محسوب می‌شود.

مشخصات کتاب

عنوان اصلی: روان‌شناسی دین و مقابله با ناملایمات زندگی؛ نظریه، پژوهش، کاربست

نویسنده: کنت آی. پارگامنت (Kenneth I. Pargament)

عنوان اصلی به انگلیسی: The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice

ترجمه و یادداشت: محمدتقی فعالی و امیر قربانی

ناشر: نشر تیماس (وابسته به مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل یاسین)

نوبت چاپ: چهارم، بهار ۱۴۰۳

تعداد صفحات: ۷۲۰ صفحه

شابک: 8-29-6890-622-978

برای تهیه این کتاب به مؤسسه سبک زندگی آل یاسین مراجعه و یا با شماره ۰۲۵۳۲۹۲۳۸۲۷ تماس حاصل فرمایید.

آدرس: قم، خیابان شهید صدوقی (زنبیل آباد)، خیابان شهید اسماعیل شهبازی، پلاک ۹۳

درگاه فروشگاه اینترنتی ناشر: www.timaas.ir