اسباب‌بازی و سبک زندگی

سباب‌بازی ، یکی از مهم‌ترین عوامل سبک ساز و تأثیرگذار در شخصیت کودکان و نوجوانان است. بخش مهمی از شخصیت انسان در دوران کودکی شکل می گیرد. کودک در جستجوی معنای زندگی است؛ از این رو پدیده ها را به صورت قطعه قطعه در زندگی اش شکل می دهد تا به تدریج نگاهش به زندگی کامل شود. او برای رسیدن به این هدف اشیاء و وسایل پیرامون خود را با دستانش لمس می کند و از طریق احساسات خود آن را درک می کند. بنابراین نگرش های اولیه ای که درون او شکل می گیرد در برداشت های بعدی وی بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
امروزه بازی‌های انفرادی جایگزین بازی‌های گروهی قدیمی‌ شده و این موضوع موجب می‌شود انتخاب اسباب‌بازی مناسب برای کودک بیش از پیش اهمیت پیدا کند. بنابراین اسباب‌بازی‌ها یا ابزارهایی که کودکان برای بازی‌های مختلف از آن‌ها کمک می‌گیرند نیز به اندازه بازی برای کودک اهمیت دارند.
کارشناسان تربیت کودک معتقدند در انتخاب اسباب‌بازی مناسب برای کودکان باید به این نکته توجه کرد که حتماً اسباب‌بازی متناسب با سن کودک تهیه نمود تا پاسخگوی نیاز‌ها و انتظارات کودک بوده و زمینه‌ی مناسبی را برای افزایش توان یادگیری کودک، استدلال و افزایش مهارت‌های فکری و شناختی کودک فراهم کند.
اسباب‌بازی بر رفتار، اعتماد به نفس، آموزش، فرهنگ، رشد ذهنی و عاطفی، آرمان های اجتماعی و حتی رژیم غذایی کودکان می تواند اثری مثبت یا منفی داشته باشد. بیشتر اسباب بازی ها ماکتی از افراد، ابزارها و وسایل حقیقی موجود در زندگی روزمره کودک‌اند که در هنگام بازی، ‌با شکل و کاربرد آن‌ها آشنا می‌شود. برای نمونه وقتی دختری با عروسک اروپایی بازی می کند، حس زیباشناختی او در همان قالب معنا پیدا می کند از این‌رو در مراحل مختلف رشد، زمانی که می خواهد خودش را زیبا کند، به صورت ناخودآگاه همان الگو برای او مجسم می‌شود و چون ناخودآگاه است، با تذاکرات و آموزش های بعدی نیز از ذهن او پاک نمی‌شود.
حال اگر این زیبایی را با برهنگی درک کند، به صورت طبیعی، پوشیده بودن معنای خود را از دست خواهد داد و در آینده در مقابل پوشش از خود مقاومت نشان می دهد. چنانچه اگر این عروسک در اختیار یک کودک پسر قرار گیرد، ناخودآگاه زن زیبا را در آینده با توجه به آن تعریف خواهد کرد.
سخن امام علی۷خطاب به فرزندشان که فرمود: «قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذری است که در آن پاشیده شود.» این نکته را گوش‌زد می‌کند که بازی‌ها و آموزش‌های دوران کودکی اسباب و ابزار آن به منزله این بذر بوده که در دوران کودکی در نهاد دختران و پسران کاشته می‌شود و در هنگامه‌ی جوانی و میان‌سالی در کالبد رفتارهای اجتماعی آن‌ها خود را بروز می‌دهد.
متأسفانه در جوامع کنونی، الگوهای مطرح ورزشی و سینمایی با همه ناهنجاری‌های اخلاقی که دارند به کمک رسانه‌های ارتباط جمعی به اسطوره‌های فرامرزی تبدیل شده‌اند و مرجع بسیاری از دختران و پسران گردیده‌اند و هرگونه حرکت و تحرک این افراد و الگوها، خیلِ عظیمی از مریدان را به‌دنبال خود کشانده است. این اثرگذاری نشان می‌دهد اسباب‌بازی برای کودکان به مثابه الگویی است که مؤلفه‌های فرهنگی، تربیتی، اخلاقی را با ظریف‌ترین شکل و صورت ممکن بر روح و روان کودک نقش زده و به‌راحتی، مفاهیم مورد دلخواه طراحان و سازندگان را به کودک و دنیای او انتقال می‌دهد؛ زیرا فهم محدود کودکان مانع از آن می‌شود که بتوان همه مفاهیم را به‌وسیله الفاظ و لغات به آن‌ها منتقل کرد. کودکان به راحتی با عروسک‌ها انس می‌گیرند و چون الگویی دوست‌داشتنی، مدل آن‌ها را مورد تقلید قرار می‌دهند که این رویکرد به تربیت آنان ختم می‌شود.
باید توجه داشت که معمولاً‌عروسک ها توسط بزرگسالان ساخته می شوند؛ از این‌رو عروسک کانال انتقال فرهنگی به‌شمار می رود و بزرگسالان حس زیبایی‌شناسی خود را به کودکان انتقال می دهند.
امروزه شرکت های بزرگ آمریکایی از اسباب بازی به‌عنوان ابزاری برای جهانی سازی استفاده می کنند. آنان با استفاده از حس زیباشناسی که در ذهن کودک نقش می بندد ابتدا عروسک هایی با آرایش و پوشش خاص تولید می کنند و بعد لباس ها، مواد آرایشی و فیلم های سینمایی برای آنان عرضه می کنند و سایر کشورها نیز با هدف منافع اقتصادی خود از آنان تقلید کرده و همان زیبایی‌شناختی را گسترش می دهند.
اگر ساخت عروسک از یک پشتوانه فکری عمیق و متصل به نگاه صحیح به زندگی برخوردار باشد، فرهنگی که منتقل می کند، فرهنگ مطلوب خواهد بود. برای نمونه تأثیر اسباب‌بازی ‌ها در شکل‌گیری شخصیت اجتماعی و آموزش به افراد دارای معلولیت و همچنین سایر افراد جامعه و آشنایی آنان نسبت به این موضوع است؛ چرا که کودکان به کمک عروسک‌‌های معلول که وسایل خاص خود را همراه دارند در کنار سایر عروسک‌‌ها، آمادگی لازم برای داشتن دوستی معلول را در سنین پایین به‌دست خواهند آورد.
در مورد خود فرد معلول نیز می‌توان گفت: کودک معلولی که از وسایل خاصی استفاده می‌کند با داشتن خانه‌ای عروسکی و ماکت‌هایی مشابه وضعیت و وسایل خود می‌تواند چگونگی مدیریت و استفاده از آن وسایل را در هنگام بازی بیاموزد و با محدودیت‌ها و راه‌ های برطرف کردن مشکلات آشنا شود و راحت‌‌تر وجود آن‌ها را بپذیرد.
در سال ۱۹۹۷ یک شرکت سازنده اسباب‌بازی، نمونه‌ای از عروسک‌ روی صندلی چرخ‌دار را تولید کرد؛ با این امید که بتواند نگرش و نوع نگاه نسبت به معلولیت را به کمک آن تغییر دهد و از این راه به کودکان معلول اعتماد به نفس بدهد. پس از به بازار آمدن این عروسک، شرکت تولید ‌کننده اعلام کرد که هم‌اکنون وقت آن رسیده که خود را بیشتر درگیر پیام‌های اخلاقی از طریق محصولات‌شان کنند.
البته شرکت ‌های دیگری هم محصولاتی همچون عروسک‌‌های پارچه‌ای روی صندلی چرخ‌دار، اتوبوس‌های رمپ‌دار، خانه عروسکی رمپ‌دار، عروسک‌‌هایی با عصا و واکر، عروسک‌‌های پارچه‌ای شبیه به چهره کودکان سندرم داون و همچنین کودکانی که موهای خود را به‌واسطه شیمی درمانی از دست داده‌اند را نیز ساخته‌اند.
حاصل آن‌که بازی و اسباب‌بازی نقش بسیار مهمی در پرورش ذهن و رشد شخصیت کودک دارد؛ اما این در صورتی است که در خرید اسباب‌بازی مناسب برای کودک دقت شود. اینجا اهمیت هوشیاری والدین در انتخاب نوع اسباب‌بازی برای کودکان بیش از پیش آشکار می‌شود که با انتخاب بازی‌های مناسب و اسباب‌بازی‌های مفید و سازنده، کودکان خود را در مسیر صحیح تربیت قرار داده و از آسیب‌های روانی و اخلاقی ناشی از فرهنگ غلط تربیت غرب مصون دارند.