راهکارهای مقابله با آسیب های ماهواره
نویسنده: عبدالرضا آتشین صدف
در مقابله با آسیب های ویرانگر برنامه های ماهواره، نقش همه دستگاه ها و نهاد های فرهنگی و نیز رسانه ملی دارای اهمیت است که در ذیل به برخی از راهکار های مربوط به آن ها اشاره میشود.
الف) نقش نهاد های فرهنگی
• تقویت باور ها و ارزش های دینی: به نظر میرسد که در وهله اول، لازم است آگا هانه فرهنگسازی صورت بپذیرد و ارزش ها و بارو های دینی و مذهبی مردم تقویت شود. برنامه‌‌‌ریزی مسئولان امور جوانان برای افزایش مبانی معرفت دینی در جوانان و توسعه خدامحوری و تعمیق باور های دینی آنان، اصلی‌‌‌ترین راه برای جلوگیری از تأثیرات سوء ماهواره بر هویت دینی جوانان است.
• معرفی فرهنگ ایرانی – اسلامی: ضروری است که نهاد های دست اندرکار در امور فرهنگی در شناساندن فرهنگ اصیل اسلامی و ایرانی به جوانان و آگاهی دادن به آنان نسبت به هویت خویش با ارائه الگو ها، اسوه ها و شخصیت های ملی، معرفی زبان، خط، هنر و ادبیات اصیل اسلامی و ایرانی به منظور جلوگیری از جایگزینی الگو های وارداتی، تلاش بیشتری مبذول دارند.
• برنامه‌‌‌ریزی اوقات فراغت: لازم است نهاد های فرهنگی در برنامه‌‌‌ریزی های دقیق‌‌‌تر و جامع‌‌‌تر برای پر کردن اوقات فراغت افراد بهویژه جوانان با توجه به نیاز های گروه های سنی و جنسیتی مختلف از طریق تولید محصولات مختلف فرهنگی و هنری از جمله کتاب، روزنامه، مجلات و فراهم نمودن امکان دسترسی همه اقشار مردم با هدف ارتقای آگاهی و زمینه رشد فکری، بیشتر بکوشند.
• مخاطبشناسی و آموزش: باید متخصصان ایرانی در جهت فراگیری فناوری ماهوار های برای بهره‌‌‌گیری مناسب از این فن تلاش جدی‌‌‌تری صورت پذیرد و آموزش استفاده صحیح از ماهواره به وسیله کارشناسان مربوطه به خانه ها رسوخ کند و مخاطبان دائماً شناخته شده و آموزش ببینند.
• برگزاری کارگاه های آموزشی: به نظر میرسد خانواده ها اطلاع دقیقی از تأثیرات منفی برنامه های شبکه های ماهوار های در مناسبات خانوادگی ندارند. بر این اساس لازم است سازمان های فرهنگی و آموزشی درباره آشنایی با ماهواره و محتوای شبکه های ماهوار های کارگاه های آموزشی برگزار کنند. در واقع وجود چنین کارگاه های آموزشی علاوه بر اینکه نوجوانان و جوانان را در جریان فناوری های جدید قرار میدهد، آن ها را در جریان آسیب های ناشی از استفاده افراطی هم قرار خواهد داد.
ب) نقش رسانه ملی
مقابله با آسیب های ناشی از شبکه های ماهواره ای تن ها وظیفه رسانه ملی نیست؛ اما می‌توان گفت رسانه ملی در مقابله با ماهواره های غربی، مهمترین و اثربخش‌ترین نقش را داراست؛ زیرا در جبهه مقابله و دفاع، تناسب ابزار از ضروریات است. از این منظر، رسانه ملی، سنخیت بیشتر و بهتری در جهت مقابله با آثار منفی ماهواره های غربی دارد. در ذیل به راهکار های مربوط به این رسانه مهم اشاره میشود.
اول) توجه به نیاز های مخاطب
رسانه ملی می‌‌‌تواند با توجه به نیاز های طبیعی مخاطبان خود و پاسخگویی حساب شده به آنان تا حدودی از گرایش مخاطبان به رسانه های بیگانه جلوگیری کند. یکی از راهکار هایی که رسانه ها می‌‌‌توانند در مسیر مقابله با الگوبرداری منفی و افراطی مخاطبان پی بگیرند، معرفی الگو های سبک زندگی مناسب و بومی است. رسانه می‌‌‌تواند با شناختی که از نظام فکری و اجتماعی مخاطب خویش دارد، براساس سلایق و علایق مخاطبان خویش برنامهسازی کرده، پاسخگوی نیاز های آنان باشد.
دوم) تولید محتوای مناسب
بهتر است که رویکرد رسانه های متکثر و متنوع داخلی را هر چه بیشتر از پخش فیلم های وارداتی، گفتگو، مسابقات ضعیف و پخش مفرط پیام های تجاری به تولید و پخش فیلم های مناسب به خصوص سریال های پرمعنا تغییر دهیم. سریال هایی که پر محتوا بوده و علاوه بر جذابیت، مخاطب را به سمت هویت حقیقی خویش سوق دهند.
سوم) تحکیم بنیان خانواده
یکی از وظایف مهم دستگاه های فرهنگی نظام بهویژه صدا و سیما باید تقویت و تحکیم نهاد خانواده و بالا بردن سطح بهداشت روانی جامعه باشد. با توجه به اثرگذاری صدا و سیما باید در انتخاب موضوع و محتوای سریال ها و مجموعه های تلویزیونی مربوط به خانواده، دقت لازم انجام گیرد و در این زمینه از کارشناسان با تجربه در زمینه های دینی، روان‌‌‌شناختی و جامعه‌‌‌شناختی استفاده شود.
چهارم) مقاوم‌سازی مخاطبان
یکی از راهکار هایی که رسانه ملی باید در راستای مقابله با رسانه های ماهوار های بیگانه، به آن توجه کند، مقاوم‌سازی مخاطبان است. به این معنا که فرد بتواند در برابر تحمیل ناصواب و ت هاجم و القای آرمان های خلاف و تشویق به رفتار های غلط، ایستادگی کند و تسلیم نشود. در این میان، توجه به پرورش و رفتار خارج از فیلم های هنرمندان و مجریان رسانه مطابق با فرهنگ ایرانی – اسلامی اهمیت می‌‌‌یابد؛ چرا که هنرمندان و مجریان رسانه پس از مدتی محبوب مخاطبان و به گروه مرجع برخی مخاطبان تبدیل می‌‌‌شوند؛ بهویژه که گاهی دیده میشود، در مناسبت های مهم ملی و مذهبی، این افراد، مجری یا میهمان رسان هاند.
پنجم): تنوع و جذابیت
کمیت و کیفیت برنامه های تلویزیونی، عامل مؤثر در گرایش شهروندان به ماهواره است، صدا و سیما باید در توسعه برنامه های تلویزیون داخلی و افزودن ویژگی تنوع، جذابیت و سرگرم کنندگی به برنامه ها و همچنین تولید برنامه های متنوع و برداشتن محدودیت زمانی از آن بکوشد. اگر برنامه های صدا و سیما کیفیت و جذابیت لازم را داشته و نیاز های مخاطبان را پاسخگو باشند، مخاطبان، نیاز کمتری برای مراجعه به شبکه های ماهوار های خواهند داشت.
ششم) پرداختن به مسائل جوانان و خانواده ها
ایجاد شبکه اختصاصی جوانان در میان سایر شبکه های سیما می‌‌‌تواند فضایی جدید را برای ابراز وجود و عقیده، با استفاده از نظریات خود آنان به وجود آورد. جا دارد در چنین شبک های به بیان مشکلات آن ها از زبان خودشان پرداخته شود و با تهیه گزارش های جذاب با موضوع جوانان از خواسته ها و نیاز های آنان مطلع شده، در جهت حل مشکلات مشروع آن ها تلاش شود. همچنین توجه به نیاز های اختصاصی خانواده در یکی از شبکه ها مفید است تا والدین بتوانند از طریق این شبکه با مسائل مربوط به خانواده آشنا شده و نحوه برخورد با مشکلات زناشویی و روش های تحکیم پیوند های عاطفی را در خانواده فرابگیرند. برنامه های شاد و جذاب متناسب با نیاز های خانواده، با کیفیت بالا نیز در چنین شبک های مورد تأکید است؛ زیرا نیاز به خندیدن و شاداب بودن، نیاز طبیعی هر انسانی است؛ چنان که رسانه ملی تاکنون تلاش کرده است با پخش برنامه های نمایشی طنز و سایر برنامه های تفریحی و سرگرم کننده، بخشی از نیاز مخاطب را برآورده کند. برنامه های شاد و مفرح تن ها برنامه هایی هستند که همیشه و در هر بره های از زمان با استقبال بی‌‌‌نظیر بینندگان مواجه می‌‌‌شوند و مخاطبان خاص خود را دارند.
هفتم) ایجاد روحیه نقادی
حساس کردن و عادت دادن جوانان و نوجوانان به نقد و ارزیابی برنامه ها به خصوص فیلم های سینمایی و سریال ها، اعم از خارجی و داخلی، از جهت محتوایی و ارزشی از طرق مختلف، برای بالا بردن قدرت فهم و درک آنان در شرایط درگیرشدن با پیام های فرهنگی بیگانه.
هشتم) توجه ویژه به مخاطب نوجوان
صدا و سیما باید تلاش کند مطابق با نیاز های روز این قشر به تولید برنامه اقدام کند. همچنین در برنامه های صدا و سیما بیشتر به فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیِ متناسب با سن نوجوانان پرداخته شود.
نهم) تقویت سواد رسان های
سواد رسان های به معنای تحلیل و ارزیابی اطلاعات و پیام هایی است که از طریق رسانه ها جمعی منتقل میشود؛ به عبارت دیگر سواد رسان های، یک نوع درک مبتنی بر م هارت است که طبق آن می‌توان انواع رسانه ها را شناخت و بین آن ها و پیام هایشان تمایز قائل شد. هشداردهی و آشنا نمودن خانواده ها با خطر های برنامه های مبتذل ماهواره که خانواده ها را با انحراف اخلاقی و فکری، تهدید میکنند. صدا و سیما باید با ساخت برنامه های آگاهی‌‌‌دهنده، خانواده ها را آسیب های ماهواره برای قشر نوجوان آگاه کند و م هارت های نظارتی آنان را برای هدایت نوجوانان به استفاده مناسب از رسانه ها بهبود بخشد. ساختن برنامه هایی در قالب فیلم و سریال و پخش مصاحبه در محیط خانواد های متزلزل که بیانگر الگوپذیری آنان از ماهواره بود هاند، در این باره تأثیرگذار است.
اصول کلیدی سواد رسان های عبارتند از:
۱. رسانه ها ساختگی و ساز های هستند. رسانه ها دنیایی را به نمایش می‌گذارند که اگرچه حقیقی به نظر میرسد؛ اما از یک نگاه گزینش‌شده که معمولاً واقعیت خارجی ندارد، آن را در معرض دید قرار می‌دهند؛ ازاینرو مرز میان واقعیت و مجاز در نمایش رسان های دشوار است.
۲. رسانه ها واقعیت را بازسازی میکنند؛ میان شیوه ارائه وقایع عالم به وسیله رسانه ها و شیوه درک این عالم از سوی مصرف‌کنندگان رسانه، یک رابطه قطعی و معنادار وجود دارد.
۳. مخاطبان، مفهوم مورد نظر خود را از رسانه ها می‌گیرند؛ مخاطب، انتخابی را که از میان رسانه ها و پیام های مختلف به عمل می‌آورد، براساس انگیزه انجام میدهد و محتوا و پیام های رسان های را از طریق یک شبکه پیچیده متشکل از ماهیت و نیاز های خودش، پالایش می‌کند.
۴. محصولات رسان های، اهداف تجاری دارند. هر نوع درک واقعی از محتوای رسانه ها را نمی‌توان از زمینه اقتصادی و ضرورت های مالی محرک صنعت رسانه ها جدا دانست.
۵. رسانه ها دربردارنده پیام های اعتقادی و ارزشی هستند. پیام های رسان های تا اندازه زیادی تبلیغاتیاند و ارزش ها و باور های اساسی معینی را به صورت مداوم، میسازند یا منتقل میکنند. روند کلی رسانه ها، تصریحاً یا تلویحاً پیام های اعتقادی مثل روح مصرف‌گرایی، نقش زنان و وطن‌پرستی بی‌چون و چرا را منتقل می‌کند.
۶. رسانه ها پیامد های سیاسی و اجتماعی دارند؛ رسانه ها بر مسائل سیاسی و تغییرات اجتماعی تأثیر زیادی دارند و در پس نقاب آزادی‌گرایی، منافع سیاسی اجتماعی دولت های صاحب سلطه را تأمین میکنند.
۷. هر رسانه شکل زیباشناختی خاصی دارد؛ اصل سواد رسان های ما را قادر به درک ویژگی ها و مشخصات منحصر‌به‌فرد هر رسانه می‌کند. به این ترتیب می‌توانیم نحوه ارتباط شکل و محتوا را جستجو و درک کنیم و علاوه بر درک مفهومی پیام رسانه، نحوه گفتن و بیان رسانه را نیز دریابیم.
پایش سبک زندگی، سال دوم، شماره ۹، مهر ۱۳۹۴، صفحات ۱۲۷-۱۳۰.