مدیریت بدن

امروزه شیوه‌‌های کنترل وزن از طریق ورزش، رژیم غذایی و انواع دارو‌های مختلف و دست‌کاری‌های پزشکی و جراحی‌‌های زیبایی، میزان اهمیت دادن به مراقبت‌‌های بهداشتی و آرایشی نظیر استحمام روزانه، آرایش مو، آرایش صورت، استفاده از عطر و ادوکلن و آرایش ناخن و نیز مهم شدن نمای ظاهری در پوشاک و لباس، به یک معیار تجملاتی تبدیل شده و با مسائل دیگری نظیر مصرف‌گرایی و مد‌گرایی پیوند خورده است. این تغییر فرهنگ پوشش و آرایش و تغییر در تعاریف مفاهیمی نظیر زیبایی به‌طور حتم نتیجه تغییر نگرش انسان مدرن به مفهوم و منزلت بدن و کارکرد آن در زندگی اجتماعی است. هرچند نگاهی به ارزش‌های اجتماعی در تاریخ جوامع مختلف، نشان می‌دهد که زیبایی اندام و ظاهر هر فرد همواره یکی از ارزش‌های مهم اجتماعی با جلوه‌‌های بسیار متنوع بوده است؛ به‌گونه‌ای که محرومیت از آن موجب از دست دادن برخی فرصت‌های اجتماعی شده و کاهش نفوذ فرد در جامعه را در پی داشته است؛ بااین‌حال، باید پذیرفت که این امر در دنیای امروز صورت تازه‌ای به خود گرفته است. می‌توان گفت اهمیت بدن و ظاهر در هیچ دور‌ه‌ای از تاریخ بشر به‌مانند امروز مورد تأکید قرار نگرفته است. واقعیت آن است که آراستگی اندام و ظاهر در دنیای مدرن تنها به کارکرد زیبایی‌شناسانه آن محدود نمی‌شود؛ بلکه توجه به بدن، در ارائه شخصیت روانی فرد و هویت اجتماعی وی نیز نقشی محوری ایفا می‌کند.
بدن در جریان فردی‌شدنِ دنیای مدرن، به حریمی شخصی تبدیل شده که غیر از خودِ فرد هیچ نهاد اخلاقی، دینی، حقوقی و سیاسی اجازه ابراز نظر یا تصمیم‌گیری درباره آن را ندارد. هرکس اجازه دارد تا با مدیریت ظاهر و بدن خویش مفهوم جدیدی از هویت فردی خود را ارائه داده و تصویری دلخواه از خویشتن را به معرض نمایش گذارد. به‌عبارت‌دیگر، فرد در فرآیند دخل و تصرف در بدن و ظاهر خویش که اصطلاحاً از آن به‌عنوان «مدیریت بدن» یا «مدیریت ظاهر» یاد می‌شود، می‌کوشد تا شخصیت خود را بازسازی کرده و ظاهر اندام، چهره و نوع آرایش و پوشش خود را به معیار‌های زیبایی بابِ روز نزدیک کند. برخی جامعه‌شناسان بر این باورند که اصطلاح مدیریت بدن به فهرست بلندی از دست‌کاری‌های بدنی نظیر تاتو، بریدن بخشی از بدن، بدن‌سازی و رژیم‌های لاغری و چاقی اطلاق می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، مفهوم مدیریت بدن مفهومی جامع برای در بر گرفتن هرگونه اعمال‌نظر شخصی درباره ظاهر و بدن خویش است. این مفهوم، اصطلاحاتی نظیر پوشش ظاهری، تصمیم‌گیری درباره حجاب یا بی‌حجابی، آرایش و آراستگی ظاهر، مانکنیسم و دست‌کاری‌های بدنی را شامل می‌شود. اصطلاح مدیریت بدن در دهه‌‌های اخیر و پس از آنکه به مدد فنّاوری‌های جدید و پیشرفت‌‌های پزشکی امکان تغییر در بدن به نحو گسترده‌ای فراهم آمد، در میان جامعه‌شناسان متداول شد. درواقع، در دنیای امروز افراد این امکان و حتی احساس ضرورت را دارند تا به نسبت‌‌های مختلفی، با دست‌کاری‌های متعدد و متنوع در بدن خود، ظاهرشان را به شکل ایدئال، هماهنگ سازند. این امر همه امور مربوط به‌ظاهر شخصی فرد اعم از آرایش صورت، موها، انتخاب نوع پوشش و تصمیم‌گیری درباره چگونگی شکل اندام‌های مختلف ظاهری را شامل می‌شود. در نگاه انسان مدرن، بدن صرفاً امری بیولوژیکی نیست؛ بلکه می‌تواند در تعیین شأن و منزلت فرد نیز مورداستفاده قرار گیرد و کارکردی اجتماعی بیابد. امروزه بدن خود به‌مثابه موضوعی اجتماعی موردتوجه «جامعه‌شناسی» قرار می‌گیرد. حاصل این توجه را می‌توان در مطالعاتی که در قالب جامعه‌شناسی بدن به‌ویژه در دو دهه اخیر صورت گرفته است، مشاهده کرد .

پایش سبک زندگی، سال ششم، شماره ۲۷، بهار و تابستان ۱۳۹۸، صفحات ۶۰-۶۱.