نشانه‌ها و آثار آرامش در منابع اسلامی

دین، به‌عنوان مجموعه‌ای از باورها، بینش‌ها و رفتارها، بر اساس نیازهای فطری انسان شکل می‌گیرد. این باورها و نگرش‌ها می‌توانند به مثابة اصلی‌ترین عامل در تأمین بهداشت روانی فرد، نقش‌آفرینی کنند. ارزش‌ها و آموزه‌های دینی جهت نیل به سلامت روحی و روانی تأثیر مستقیم داشته و به بهترین وجهِ ممکن می‌تواند زندگی سالم و خوبی را در اختیار انسان قرار دهند. تأمین نیازهای فطری و روحی و در نهایت وصول به سلامت روانی، از کارکردهای مهم دین محسوب می‌شود. از آنجا که خالق جهان و انسان یکی است، همو به بهترین وجه می‌تواند با هماهنگی انسان با جهان، آرزوها، نیازها و بینش‌های انسان را تأمین کند.
مهم‌ترین «انتظار دین از بشر»، ارتباط انسان با خداست. این رابطه می‌تواند دستاوردهای فراوان و سرنوشت‌سازی به دنبال داشته باشد که در این میان، آرامش روانی و روحی جایگاه مهمی دارد.

الف) نشانه‌ها

هرگاه احساس آرامش در کسی ایجاد شود و فرد آن را به تجربه نشیند، نشانه‌هایی آن را همراهی می‌کنند. امور مختلفی قرین سکونت نفس رخ می‌دهند که به عنوان نشانه آرامش قابل بیان می‌باشند:
* سکونت نشانه عبادت: پیامبر اکرم(ص) در روایتی به این نکته اشاره فرمود که عفت زینت بلا، فروتنی زیور نژاد، فصاحت زینت کلام و عدالت زیور ایمان است. سپس فرمود:
«اَلسّکینُةُ زینَةُ العِباد؛ آرامش، زیور عبادت است.»
* سکونت زینت ایمان: عبادت و ایمان با یکدیگر قرین‌اند؛ چنان‌که آرامش با هر دو. پیامبر اکرم(ص) امنیت درون و ایمان را با یکدیگر توأم دانست:
«أحسَنُ زینَةِ الرَّجُل السّکِینَةُ مَعَ الایمان؛ نیکوترین زیور انسان، آرامش همراه ایمان است.»
* سکونت نشانه عقل: در حدیثی طولانی، علائم عقل بیان شده است که سکونت جایگاه خاصی دارد. آرامش قلبی به‌همراه یقین، ایمان، صدق، اخلاص و شکر می‌تواند از نشانه‌های عقلانیت محسوب گردد.  کسی که از آرامش برخوردار است در تمامی امور و رفتار خویش می‌اندیشد و دقت او متوجه کاری است که انجام می‌دهد. چنین فردی از ساعات عمر خویش نهایت استفاده را می‌برد.
* سکونت نشانه ارزشمندی: اسلام نظامی از ارزش‌ها را پیشاروی بشریت گذارده ارزش‌ها طیف وسیعی را دربرمی‌گیرند که یکی از آن‌ها آرامش و آرامش‌بخشی است. امیرمؤمنان(ع) فرمود:
«أفضَل الشِیَم السَخا و العِفّهُ و السَّکینه؛ بهترین خوی‌ها، بخشندگی، پاکدامنی و آرامش است.»
فرد آرام، از سجایای اخلاقی بهره‌مند است؛ تکبری در او دیده نمی‌شود، بر خشم خویش مسلط است، آهنگ کلامش از نرمی خاصی برخوردار است. همین امور باعث تأثیرگذاری بر دیگران می‌شود. اساساً چنین افرادی بر خود مدیریت کرده نفس خویش را کنترل می‌کنند.

ب) آثار

ملاحظه احادیث حکایت از آن دارد که آرامش دارای پیامدهای مثبتی است. امنیت و آرامش درونی می‌تواند به انسان سلامت بخشد، برای آدمی موفقیت به ارمغان آورد، لغزش‌ها را از انسان بکاهد و منشأ سهولت امور برای وی گردد.

یک) موفقیت

بیشترین اثری که برای قرار و سکونت بیان شده موفقیت است. کسی که اهل تأنی، حوصله‌ورزی و قرار است، در کارها به نتیجه می‌رسد. موفقیت، وصول به نتیجة مطلوب است. یکی از عواملی که انسان را به سهولت به مقصد می‌رساند، صبر، تحمل و آرامش در عمل است:
«الأناةُ إصابَةٌ؛ تأنی و آرامش در کار موجب رسیدن به نتیجه است.»
امیرمؤمنان(ع) فرمود:
«المُتَأَنِّیُ مصیبٌ؛ کسی که با آرامش کار کند، کارش به نتیجه می‌رسد.»
موفقیت در گرو تغییر نگرش است و یکی از مهم‌ترین ثمرات آرامش روانی، ایجاد تغییر در نگرش‌ها و بینش‌ها است. احساس آرامش موجب می‌شود تعادل، قدرت، تحمل، بخشش، تفکر، دلسوزی و بردباری به تار و پود زندگی انسان وارد شود و از این طریق موفقیت برای انسان حاصل آید. امام علی(ع) بیان داشت:
«أَصابَ مُتَأَنٍّ أو کادَ؛ کسی که با آرامش کار کرد به مطلوب رسید یا بدان نزدیک شد.»
آن‌حضرت فرمود:
«لا إصابةَ لِمَن لا أَناةَ لَه؛ کسی که آرامش و قرار در کارها ندارد، به نتیجه نمی‌رسد.»
آرامش، رابطه مستقیم با موفقیت دارد؛ به‌گونه‌ای که اگر کسی از آرامش روحی برخوردار نباشد، وی از تشویش و نگرانی رنج برده، تمام نیرو و توانش صرف مسائلی می‌شود که به آن مشغول است. چنین شخصی، فرصت اندیشیدن در باب مسائل جدید و بزرگ و نیز خلاقیت و نوآوری نخواهد داشت. با این‌همه، آرامش موجب می‌شود کاربرد نیروی عقل در انسان رشد کند و از این طریق صلاح و موفقیت در اختیار قرار گیرد.
شایان ذکر است که آرامش به معنی بی‌تفاوتی، بی‌احساسی و فقدان عاطفه نیست؛ بلکه آرامش، ثبات و قدرت درونی است که چونان کوهی استوار مشکلات را هضم کرده و موجب می‌شود انسان کارایی فراوانی پیدا کند.

دو) سلامت

با آرامش می‌توان به سلامت روانی و روحی دست یافت. کسی که ناآرام باشد، شکست نصیب او است و کم‌تر بهره‌ای از بهداشت روانی و سلامت روحی خواهد داشت. امام صادق(ع) بیان داشت:
«مَعَ التَّثَبّت تَکونُ السَّلامَة؛ با آرامش سلامت همراه انسان می‌شود.»
حضرت علی(ع) می‌فرماید:
«فی الإِناةِ السَّلامَةُ؛ در آرامش سلامتی است.»
اگر سلامتی در کارها افتد و انسان مسیر سلامت پیش‌گیرد، طبعاً از لغزش‌ها کاسته شده، وی به وادی امن وارد می‌شود. براین‌اساس می‌توان گفت که سلامتی به معنای سالم بودن «از لغزش‌ها» و نابخردی‌ها است:
«مَن أتّادَ سَلِمَ مِنَ الزَّلَل؛ هر کس با تأنی و آرامش کار کند از لغزش ایمن است.»
از آثار فقدان تنش برخورداری از سلامتی جسم، روان و روح است. آرامش، عارضه‌های روانی و بیماری‌های روحی را کاهش داده و فشارهای روانی را در انسان تقلیل می‌دهد. زندگی متعادل در گرو آرامش روحی است و سلامتی نفس رهین سکونت. حضرت علی(ع) در فرمایشی مشابه، بیان داشت:
«مَن إتّادَ أمِنَ من الزَّلَل؛ هر کس با آرامش کاری انجام دهد از لغزش‌ها ایمن باشد.»

سه) سهولت

آرامش و دوری از اضطراب، اثر دیگری دارد. کسی که در کارها شتاب نکند و شیوة آرامش پیشه کند کارهایش آسان گردد و به سهولت به مطلوب نایل آید. علی(ع) به این مطلب اشاره کرد:
«بالّتأنِی تَسهَلُ الإسباب؛ با آرامش اسباب کارها فراهم و امور آسان می‌گردد.»
آن‌حضرت فرمایش مشابهی دارند:
«بالّتأنِی تَسهَلُ المَطالِبٌ؛ با آرامش، به آسانی می‌توان به مطلوب‌ها رسید.»
به ما توصیه شده است که در رزق آسان‌گیر باشیم؛ بدین معنا که «با قدرت کار خود کنیم و روزی را به خدا بسپاریم». حدیثی زیبا از امام علی(ع) چنین می‌گوید:
«یَطلُبُکَ رزقُکَ أشَدُّ من طَلَبِکَ له فأجمِل فی طَلَبه؛ رزق تو را طلب می‌کند سخت‌تر از طلب کردن تو آن را، پس در طلب روزی با آرامش عمل کن.»

چهار) دوراندیشی

دوراندیشی اقتضا می‌کند که انسان امور را آسان گیرد. تا جایی که امکان‌پذیر است، سختیِ بی‌جا بر خود بار نکند و با وقار و آرامش به کار خویش مشغول باشد. امام علی(ع) بیان داشت:
«التَّأنّیُ حَزمٌ؛ آرامش در امور، دوراندیشی است.»
لنزهای معمولی دوربین را می‌توان با عدسی‌های زاویه باز تعویض کرد، در این حالت شخص می‌تواند چند گامی به عقب رود تا تصاویر بیشتری در میدان دید او قرار گیرد. آرامش به منزلة «فاصله گرفتن از موضوع» و راهی است که به انسان وسعت نظری می‌دهد تا از این طریق بتواند آینده را بهتر و واضح‌تر دیده و گرفتار مزاحمت‌ها و تله‌ها نشود.

پنج) پشت‌گرمی

اگر کسی امور خویش را با آرامش انجام دهد و شیوه قرار و سکونت را از دست ندهد، آرامش برای او پیامدی خواهد داشت. پیامد آرامش، استظهار و پشت‌گرمی در امور است. فرد آرام با انگیزه، استحکام و قدرت بیشتری کارهایش را به انجام می‌رساند. لذا وقار و قرار به انسان قوت و پشت‌گرمی می‌دهد. امام اول شیعیان(ع) فرمود:
«فی التَّأنِّی إستِظهارٌ؛ پشت‌گرمی در سکونت و آرامش است.»

شش) بهشت، رستگاری و معنویت

قرآن با صراحت بیان می‌کند که آرامش، انسان را به مقامات بلندی به لحاظ سلوک و نزدیکی به خدا می‌رساند. آرامش، آدمی را تا آسمانِ خدا بالا می‌برد، آرامش، انسان را به مقام رضا می‌رساند، آرامش از انسان، بندة خاص می‌سازد و آرامش، بشر را تا «بهشت خدا» عروج می‌دهد:
«یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلَی رَبِّک رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبَادِی وَادْخُلِی جَنَّتِی؛ ای نفس مطمئنه خشنود و خداپسند به سوی پروردگارت بازگرد و در میان بندگان من درآی و در بهشت من داخل شو.»
رسول خدا(ص) اشاره فرمود:
«قد أفلَحَ مَن أخلَصَ قَلبَهُ لِلایمانِ و جَعَلَ قَلبَهُ سَلیماً و لِسانه صادقاً و نفسه مُطمَئِنة؛ رستگار شد هرکه دلش را برای ایمان خالص گردانید و قلبش را پاک و سالم ساخت و زبانش را راستگو و روانش را با آرامش ساخت.»
امروزه کمبود معنویت، به‌ویژه در جوامع صنعتی؛ زمینه‌ساز ایجاد تنش و اضطراب شده است. در طول قرن‌ها انسان‌های روحانی و معنوی در جستجوی مکان‌های ساکت و آرام بوده‌اند تا روحانیت و معنویت را تجربه کنند. رهبران معنوی به بشریت توصیه می‌کنند که با یافتن عنصر کمیاب آرامش، می‌توان معنویت را مجدداً تجربه کرد.

پایش سبک زندگی، سال چهارم، شماره ۱۶، آذر ۱۳۹۵، صفحات ۱۰-۱۳.