پرونوگرافی و سبک زندگی
نویسنده: سیدیحیی مرتضوی
مقدمه
«به مؤمنان بگو چشم‌های خود را فروگیرند و فروج خود را حفظ کنند، این براى آنان پاکیزهتر است و به زنان باایمان بگو چشم‌های خود را فروگیرند و دامان خویش را حفظ کنند….»
معمولاً پرداختن به مسائل جنسی، آن‌هم به‌صورت صریح و شفاف صورت نمی‌گیرد و این مسئله چه بسا به‌خاطر حساسیت و یا تابو شدن آن در بعضی از جوامع و فرهنگ‌هاست. حال آن‌که میل جنسی نیز غریزه‌ای همچون سایر غرایز است که باید درست و به‌هنگام ارضا شود.
پورنوگرافی یا هرزه‌نگاری جنسی، گونه‌ای از مسائل جنسی است که باهدف تحریک و ارضای جنسی و در قالب کتاب، فیلم و مجله و به‌صورت‌های نوشتاری، صوتی و تصویری ارائه می‌شود. در سبک زندگی عصر کنونی با گسترش فرهنگ لذت‌گرایی و ترویج آزادی‌های افسارگسیخته در جهان صنعتی‌زده امروز، بر افزایش هرزه‌نگاری و گستره آن دامن زده است. علاوه بر این، ماهواره و اینترنت، در دسترس بودن گوشی‌های هوشمند تلفن همراه و عضویت کاربران در شبکه‌های اجتماعی مجازی همچون تلگرام، واتس آپ و فیسبوک، موجب شده تا دسترسی به محتواهای مستهجن برای گروه‌های سنی مختلف کودک، نوجوان، جوان و حتی بزرگسالان آسان‌تر شود. چه بسا کودکان و نوجوانانی که به‌صورت ناخواسته با صحنه‌هایی مبتذل در عرصه‌های گوماگون جنسی مواجه می‌شوند بی‌آن‌که از مضرات و خطرات آن آگاهی داشته باشند.
از این‌رو ماهیت‌شناسی این آسیب اجتماعی فراگیر، ضرورت دارد و توجه به عوارض و پیامدهای فردی و اجتماعی آن و ارائه شیوه‌های کاربردی در کنترل، پیشگیری و درمان پورنوگرافی جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص می‌دهد. این نوشتار در پی آن است تا پس از توصیف، بررسی زمینه‌ها و علل گرایش و آسیب‌شناسی، به کاربردی‌ترین شیوه‌های کنترل و درمان بپردازد. توجه به این نکته لازم است که در این نوشتار منظور از کودکان، گروه سنی کم‌تر از ۱۸ سال است.
مفهوم شناسی
هرزه‌نگاری، معادل فارسی واژه پورنوگرافی است. اصل و ریشه واژه پورنوگرافی به واژه یونانی پرونوگرافوس بازمی گردد که در ادبیات به معنای «نوشتن درباره روسپی ها»ست. این واژه مرکب از دو واژه یونانی porne به‌معنای فاحشه و فاحشه‌بازی کردن و grapbein به معنای نوشتن و تحریر کردن است. واژه هرزه در فرهنگ واژگان فارسی به معنی بیهوده، بی فایده، عیاش و فاسد، به‌کار می رود و نگاری از ریشه نگاریدن و نگاشتن به معنی نوشتن و نقاشی کردن است.
جدای از واژه هرزه‌نگاری که در دوره متأخر رواج یافته، اصطلاح قدیمی «الفیه و شلفیه»، تنها اصطلاح فارسی است که مفهوم پورنوگرافی را در قالب ابتدایی آن تداعی می کند. در فرهنگ‌های فارسی واژه «الفیه» به معنای آلت مردانه، و واژه «شلفیه» معادل آلت زنانه ضبط شده است که ترکیب آن‌ها به‌صورت «الفیه و شلفیه» اصطلاحی قدیمی برای نامیدن کتاب‌هایی مدون با محتوای داستان‌های شهوت‌انگیز و تصاویر اعمال جنسی بوده است.
پورنوگرافی می‌تواند به صورت‌های متنوعی به‌کار رود؛ نوشتار، عکس‌ها و مجسمه‌ها، طراحی و نقاشی و متحرک‌سازی، ضبط صدا و فیلم و ویدئو یا بازی‌های ویدئویی و رایانه‌ای و یا حتی در مکانی به‌صورت زنده در مقابل تماشاگران اجرا شود.
نتیجه اینکه پورنوگرافی عبارت است از موضوع قرار دادن نمایش عریانی بدن انسان و حیوان یا عمل جنسی که باهدف تحریک جنسی صورت گیرد. آثار هرزه‌نگاری نیز بر همین اساس، نمایش عریان بدن انسان و حیوان و یا عمل جنسی در قالب فیلم، تصویر و… است که با هدف تحریک جنسی تولید شده باشد.
پیشینه
بشر از دیرباز به خلق آثار هرزه‌نگارانه تمایل داشته است. در تمامی سبک‌های زندگی، تمدن‌های بشری و حتی در سربسته‌ترین جوامع، نشانه‌های فراوانی از آثار هرزه‌نگارانه به‌چشم می‌خورد که در زمان‌ها و فرهنگ‌های گوناگون با فرازوفرود، گسترش یا محدودیت همراه بوده است. نکته اساسی که باید در نظر داشت این است که هرزه‌نگاری‌های سنتی بسیار محدود و متفاوت‌تر از هرزه‌نگاری‌های امروزی بوده و نوع برخورد جوامع و نظام‌های قانونی گوناگون با آن متفاوت و همراه با افراط و تفریط بوده است. از نظر قدمت، تاریخ دقیق پیدایش پورنوگرافی یا هرزه‌نگاری به‌یقین معلوم نیست، اما برخی شواهد و قرائن به‌ویژه آثار باستانی، مؤید آن است که احتمالاً از زمانی که بشر قادر به نوشتن و تصویرگری شده، به تهیه و خلق آثار پورنوگرافی نیز پرداخته است. تصاویر منقوش بر ظروف قدیمی مکشوف از یونان و روم باستان، گواه همین مطلب است.
با کنکاش و پژوهش متون مربوط به تاریخ اجتماعی ایران در دوران باستان، میانه و معاصر، ملاحظه می‌شود که تهیه و ساخت آثار هرزه‌نگارانه به‌صورت نقاشی و متن با هدف تحریک امیال جنسی و لذت‌جویی رواج داشته است، اما نه در میان سبک زندگی توده مردم بلکه بیشتر در میان طبقه حاکم و ثروتمندان؛ مثلا به فرمان شاهان ساسانی نگاره‌های بسیاری از زنان و خنیاگران در کاخ‌ها نگاشته می‌شد که امروزه برخی از آن‌ها در دست است.
بسیاری از شاهان در دوره‌های پس از اسلام در ایران، با همه پرهیزکاری که نشان می‌دادند، علاقه فراوانی به آثار هرزه‌نگارانه داشتند. از کهن‌ترین و مشهورترین آثار هرزه‌نگارانة فارسی این دوره که به‌صورت پنهانی در میان امیران و سالاران محبوبیت داشت، کتابی با عنوان «الفیه و شلفیه»، شامل داستان‌های شهوت‌انگیز همراه با نقاشی های مبتذل و مستهجن بود که همانند «کامَه سوتره»، مایه الهام بسیاری از تصویرگری ها و نگاشته شدن دیگر آثار ادبی اروتیک و هرزه‌نگارانة پس از خود به‌ویژه در دوره غزنویان و سلجوقیان شد.
در دوره قاجار به جهت آن‌که اغلب پادشاهان و درباریان، میل به خوش‌گذرانی و کام‌جویی داشتند و در این راستا به تفریحات جنسی و شهوت‌انگیز علاقه فراوان نشان می دادند، تولید و توزیع آثار هرزه‌نگارانه رواج بیشتری یافت.
گذشت زمان و رواج روزافزون استفاده از نقاشی‌ها و آثار هرزه‌نگارانه در میان بزرگان و درباریان سبب شد تا این آثار جنبه انحصاری خود را از دست داده و کاربردی عمومی بیابد، چندان‌که خرید و فروش آن‌ها همانند کالاهای دیگر در بازار رایج بوده است؛ مثلاً بنا بر گزارش اُلئاریوس، در خلال سده دوازدهم، در بازار اصفهان علاوه بر نقاشی های خانگی، نقاشی های شهوت‌انگیز هندی نیز فروخته می‌شد. هنری لندر نیز ضمن توصیف بازار رشت و خرید و فروش کالاهای گوناگون ازجمله تابلوهای نقاشی، می‌نویسد: «این‌ها زننده‌ترین نقش‌هایی بودند که ممکن است به ذهن آدم برسند، و با زشتی قاب‌هایشان خوب جور درمی آمدند». هینریش کارل بروگش، مصر شناس برجسته آلمانی هم که در اواخر قرن ۱۹ از ایران بازدید کرد، درباره خریدوفروش کارهای هنری در بازارهای ایران می‌نویسد: «در بازار، فروشگاهی هست که کارهای هنری (نقاشی) ایرانی را می‌فروشد و در پاره‌ای از آن‌ها صحنه‌هایی هست که از بس زننده‌اند که زن‌هایی که از جلوشان رد می‌شوند با انگشت نشانشان می‌دهند و بلندبلند چیزهایی می‌گویند».
اهمیت و ضرورت
پورنوگرافی به‌خودی‌خود آسیب‌های متعددی ایجاد می‌کند و مشاهده و واقع‌شدن در معرض آن، انواع اختلالات جنسی، رفتاری و نگرشی و انواع آسیب‌های روانی، خانوادگی و اجتماعی را موجب می‌شود. همچنین هرزه‌نگاری با سایر جرایم و آسیب‌ها از جمله قاچاق زنان و کودکان، روسپی‌گری، فحشای سازمان‌یافته و بین‌المللی، توریسم سکس و… نیز مرتبط است. به نظر می‌رسد که میزان آسیب‌زا بودن مشاهده محتوای پورنو در کشورهایی مانند ایران به‌دلیل فرهنگ خاص و سنتی، نوع ارتباطات اجتماعی و امکانات محیطی، عدم وجود محیط‌های عمومی و رسمی جهت ارضاء هیجانات و نیازهای جنسی، ضعف آموزش جنسی در رده‌های مختلف سنی و میزان در دسترس بودن و مراجعه به مراکز مشاوره جنسی، در مقایسه با کشورهای غربی بیشتر باشد. از سوی دیگر، توجه به ارائه پورنوگرافی از طریق اینترنت با ویژگی‌های سهولت دسترسی، ارزان بودن و مخفی بودن نیز ضروری است. هنگامی‌که واژه ها را در ارتباط با اینترنت مورد بررسی قرار می دهیم، کاملاً روشن است که اینترنت در حال متحول کردن الگوهای رفتاری سبک زندگی کودکان، نوجوانان و جوانان است. متأسفانه این تحول، فعالیت‌های مجرمانه را نیز شامل می شود.
با اینکه اجتماعات در فضای مجازی همچون اجتماعات واقعی هنجارمندند و نوعی نظم اجتماعی بر آن‌ها حکم‌فرما است، با این‌حال، این را نیز باید پذیرفت که این اجتماعات تا حدودی به دلایل مختلف، دچار نوعی وضعیت بی‌هنجاری هستند.
نخست، به این دلیل که این اجتماعات، به‌ویژه در جوامعی چون جامعه ما، به تازگی شکل‌گرفته‌اند و عضویت در این اجتماعات برای بسیاری از کاربران ایرانی هنوز تجربه تازه‌ای است. از این‌رو، هنوز زمان لازم برای شکل‌گیری هنجارهای اجتماعی در این اجتماعات سپری نشده است. بدیهی است، به‌مرور زمان و تکرار تعاملات اجتماعی در این اجتماعات، هنجارهای اجتماعی شکل خواهند گرفت.
دوم، بازتولید هنجارهای جامعه‌ای نظیر ایران که خود تا حدودی آنومیک است. اجتماعات مجازی را نیز دچار وضعیتی آنومیک خواهد کرد. در جامعه‌ای نظیر ایران که با عرصه هایی فاقد هنجار (نظیر روابط بین دو جنس مخالف) روبرو هستیم، این بی‌هنجاری به عرصه اجتماعات مجازی نیز کشانده می‌شود. بنابراین، ما با بازتولید آنومی به‌منزله بی‌هنجاری در اجتماعات مجازی روبه‌رو خواهیم بود. از این امر، می‌توان یک نتیجه بسیار مهم گرفت و آن این است که هرچه در جوامع واقعی با عرصه‌های گسترده‌تری از تعاملات اجتماعی که فاقد هنجارهای مشخص هستند، روبرو باشیم، وضعیت آنومیک (بی‌هنجاری) بازتولید شده در اجتماعات مجازی نیز بیشتر خواهد بود. بدیهی است که این موضوع، می‌تواند در شرایط نوسازی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در اجتماعات واقعی و مجازی تشدید شوند. به‌عبارت بهتر باید بگوییم که جهان مجازی تصویری از جهان واقعی است و عدم رعایت هنجارها در جهان واقعی با توان‌های بیشتری در جهان مجازی تکرار می‌شود. در نتیجه بررسی پورنوگرافی به‌خصوص در ایران و تلاش به‌منظور دست‌یابی به تصویری بهتر از وضعیت آن، تعیین وجوه و ابعاد پورنوگرافی بومی و مقایسه وضعیت این مسئله در ایران در مقایسه با سایر کشورها از اهمیت و ضرورت ویژه‌ای برخوردار است.
پایش سبک زندگی، سال چهارم، شماره ۱۷، بهمن۱۳۹۵، صفحات ۵۴-۵۷.