پی‌آمدهای منفی مدگرایی و ترویج سبک زندگی غربی
نویسنده: سیدعلی آقایی
پی‌آمدهای منفی مدگرایی غربی
اگرچه گرایش به مد در نیازهای طبیعی انسان ریشه دارد و برخاسته از روحیة نوگرایی اوست، اما به‌دلیل برخی ویژگی‌ها که در انواع مدهای امروزی نهفته، آسیب‌ها و پی‌آمدهای متعددی، مدگرایان را تهدید میکند که پاره‌ای از آن بیان خواهد شد. اما یادآوری این نکته ضروری است که ذکر آسیب‌ها و پی‌آمدهای منفی استفاده از انواع آرایش و پوشش‌هایی که امروزه مد گردیده، الزاماً به‌معنای آن نیست که تمامی این پی‌آمدها به یک‌باره شامل کسانی که به نوعی خود را درگیر مدگرایی کرده‌اند میشود؛ بلکه نوع آسیبی که سبک زندگی فرد مدگرا را تهدید میکند و نیز شدت و ضعف آن به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله:
ـ نوع مدتی که فرد به آن گرایش پیدا کرده است؛
ـ مدت زمان به‌کارگیری و میزان وابستگی فرد به آن مد؛
ـ نوع مواد و ابزاری که فرد مدگرا جهت پوشش و آرایش خود انتخاب میکند؛
ـ میزان تخصص کسانی که مواد و ابزار آرایشی را در افراد مدگرا تعبیه می‌کنند؛
ـ میزان مقاومت و حساسیت جسمی و روحی هر فرد در برابر مواد آرایشی؛
ـ و شرایط خاصّ حاکم بر فضای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هر جامعه.
باید توجه داشت که مدگرایی از بُعد روان‌شناختی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و… آسیب‌ها و پی‌آمدهای منفی مختلفی را ایجاد میکند که لازم است هر یک از این موارد به‌طور جداگانه بررسی شود.
۱) انحراف اعتقادی و اخلاقی
انحرافات اعتقادی و اخلاقی از جمله پیامدهای منفی گرایش به مد است که در ذیل به‌صورت مفصل بیان شده است:
الف) انحراف اعتقادی
برخی از گروه‌های منحرف اعتقادی، با استفادة ابزاری از مد، تفکرات انحرافی خود را در قالب پوشش، آرایش و موسیقی منتشر می‌کنند. در صورتی که اگر افراد جامعه به‌ویژه جوانان و نوجوانان دربارة این موضوع آگاهی لازم نداشته باشند، به‌راحتی در دام این گروه‌ها گرفتار شده و به مرور زمان به پیروی از تفکرات و باورهای آنها خواهند پرداخت و نتیجه همان میشود که پیامبر خدا(ص)فرمودند: «هرکه به گروهی تشبّه جوید، از آن‌هاست. » گروه‌های شیطان‌پرست، بهترین مصداق امروزی این نوع آسیب هستند که در قالب مد، نوع پوشش و آرایش و موسیقی خاص، خود را نشان داده‌اند و این‌گونه به جذب جوانان و ترویج اعتقادات انحرافی خود می‌پردازند.
ب) آسیب‌های اخلاقی
سلامت اخلاقی از بزرگ‌ترین نعمت‌هایی است که نقش تعیین‌کننده‌ای در سبک زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها ایفا میکند؛ لذا همة افراد وظیفه دارند در حفظ و نگهداری آن از هرگونه آسیبی تلاش کنند. گرایش به مدگرایی آسیب‌های متعدد اخلاقی را به افراد مدگرا تحمیل میکند که به برخی از آنها اشاره میشود:
یک) در موضع اتهام دیگران قرار گرفتن
یکی از آموزه‌های اخلاقی پیشوایان معصوم(ع)آن است که انسان خود را در موضع اتهام قرار ندهد. در حدیثی از امیرالمؤمنین علی(ع)می‌خوانیم: «از جایگاه‌های تهمت دوری کن. »
چنان‌که امام صادق(ع)می‌فرماید: «با اهل بدعت رفاقت نکنید و با آنان هم‌نشین نشوید، زیرا در نظرمردم از بدعت‌گزاران محسوب می‌شوید. »
لذا اگر فردی، از مُدی که نماد گروه‌های منحرف درآن به‌کار رفته استفاده کند، دیگران او را جزء همان گروه منحرف محسوب می‌کنند، هرچند واقعاً این فرد از روی ناآگاهی از چنین مدی پیروی کرده باشد و هیچ‌گونه پای‌بندی به باورهای غلط صاحبان آن مد نداشته باشد.
دو) گرفتار شدن به رذایل اخلاقی
پیروی از مدهای مخرّب فرهنگی که غالباً با خارج شدن از حالت طبیعی و معقول نوخواهی به‌سوی افراط و تفریط است، انسان را گرفتار رذایل اخلاقی میکند، چراکه در این فرایند به‌دلیل فقدان نقطة اتکای معنوی، زمینة آلودگی‌های اخلاقی فراوانی همچون فخرفروشی، زیاده‌خواهی، خودنمایی، اسراف، تجمل‌گرایی، حرص، طمع، خودپرستی و… در سبک زندگی فراهم خواهد شد و این رذایل اخلاقی در صورتی است که فرد تمکن مالی در تطبیق خود با مدهای جدید را داشته باشد؛ اما اگر سرعت تغییر و تنوع مدل‌ها از یک‌سو و فرصت محدود افراد جهت دست‌یابی به آن از سوی دیگر باعث شود افراد نتوانند خود را به مد روز برسانند، ضربات مهلک دیگری به اخلاق افراد مدپرست وارد میشود که دزدی مستقیم و غیرمستقیم از دیگران، دروغ و غصب حقوق دیگران، برای رسیدن به خواسته‌های افراطی از جملة آن‌هاست.
سه) اتلاف وقت
یکی از مهم‌ترین آسیب‌های مدگرایی که کم‌تر به آن توجه میشود، از دست دادن سرمایة عمر است.
پیامبر اکرم(ص)فرموده‌اند:
«در مورد عمر خود بخیل‌تر از پول و ثروت خود باشید.»
افرادی که به مدگرایی روی آورده‌اند، بدون توجه به سرمایة عظیمی که از دست می‌دهند به‌جای آن‌که عمر خود را در مسیر پیشرفت و موفقیت آیندة خود صرف کنند، بیشتر اوقات خود را به‌دنبال مدهای گذرا تباه می‌کنند.
ج) انحرافات جنسی
مد و مدگرایی حداقل از سه راه زمینة انحرافات جنسی را فراهم می‌آورد:
یک) از راه آرایش
به‌طور طبیعی جلوه‌گری دختران و پسران در جامعه با آرایش‌های رنگارنگ، جاذبة جنسی ایجاد میکند، به‌خصوص این‌که در میدان مد و مدگرایی حالت رقابتی نیز به‌خود گرفته و شدت بیشتری مییابد. مسلّماً نتیجه‌ای که این امر به‌دنبال دارد روند افزایشی گرایش جنس مخالف به یک‌دیگر و نیزگرایش گروه‌های هم‌جنس به هم‌دیگر است.
دو) از راه پوشاک
غالب پوشاک‌هایی که از راه مد به جوانان ارائه میشود تنگ، چسبان، کوتاه و دارای رنگ‌های خیره‌کننده است؛ چنین پوشش‌هایی از نظر درونی و بیرونی در تحریک امیال غریزی و تقویت و افزایش هوس‌های شهوانی در نوجوان و جوان دختر و پسر نقش دارد.
از نظر درونی، پوشاک تنگ، مخصوصاً در نواحی کمر و شکم، یک اثر تحریک موضعی از خود برجای می‌گذارد که منجر به تحریک اعضای تناسلی گشته و تمایلات شهوانی را در نوجوان بیدار و تقویت میکند. دو روان‌شناس معروف روسی به نام‌های «و. د. کوچنکف» و «م. لاپیک» در کتاب روان‌شناسی و تربیت جنسی کودکان و نوجوانان، به نقش لباس‌های تنگ در انحرافات جنسی جوانان اشاره کرده‌اند و آن را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین علل ابتلای جوانان به استمنا برشمرده‌اند.
اما از نظر بیرونی، پوشاک‌هایی که نازک، چسبان، کوتاه و دارای رنگ‌های خیره‌کننده هستند، ناخودآگاه نظرها را به خود جلب میکند و همین امر زمینة تحریک جنسی را در بینندگان، به خصوص نوجوانان و جوانان فراهم میکند.
سه) از راه القای افکار غیراخلاقی
بیشتر مدهای امروزی در کنار آرایش، پوشش و موسیقی‌های جذاب، همراه با شرطی‌سازی سکس، هم‌جنس‌خواهی، روابط نامشروع دختر و پسر، مصرف‌گرایی و دیگر انحرافات اخلاقی در سبک زندگی است. مدهای منتشر شده از سوی گروه‌های رپ و هوی متال، از بارزترین مصادیق این نوع مدها هستند که در سال‌های گذشته در کشور ما از سوی جوانان و نوجوانان زیاد استقبال شده است.
۲) پی‌آمدهای منفی روحی و روانی
پی‌آمدهای منفی روحی و روانی از دیگر آسیب‌هایی است که مدگرایان در معرض آن قرار دارند. مهم‌ترین آنها بدین شرح است:
الف) بحران هویت
هویت یعنی مجموع باورها، ارزش‌ها و رفتارها و معنا دادن به هویت، یعنی توانایی در شناخت آن‌چه هستیم و آن‌چه می‌خواهیم باشیم. اما مدگرایی انسان را به‌جایی می‌رساند که بیشتر به خواستة دیگران اهمیت میدهد تا آن‌چه باید باشد. افراد مدگرا در طول زندگی خویش برای این‌که در نظر دیگران ارزشمند جلوه کنند، حاضرند باورها و ارزش‌ها و رفتار خود را نادیده گرفته و به هر قید و شرطی که از طرف جامعه به آنان تحمیل میشود تن دهند. لذا چنین کسانی هیچ‌گاه نمی‌توانند به باورهایی جدای از باورهای دیگران برسند و برای خود نقش ثابتی پیدا کنند و در نتیجه هویت ثابت خویش را نخواهند یافت.
ب) احساس شکست و ناکامی
رشد سریع انواع مدها و رواج آن در بازار و نیز محدویت امکانات مردم برای دست‌یابی به آخرین مدها، موجب میشود تا مدگرایان علی‌رغم تلاش خود، نتوانند به آرزوهای‌شان برسند و همین امر عاملی برای شکست روحی افراد مدگرا میگردد. عوامل مختلفی در این احساس شکست می‌تواند دخیل باشد از جمله فقر و ناداری که فرد مدگرا بر اثر عدم توانایی مالی در همراهی با مدهای جدید، دچار سرخوردگی و شکست میشود.
ج) فردگرایی و جمع‌گریزی
انسان مدگرا به‌دلیل برتری‌های ظاهری خود را تافته‌ای جدابافته از جامعه قلمداد میکند، از همین رو کسانی را شایسته و لایق دوستی با خود می‌داند که از نظر ظاهری هم شأن او باشند. بروز این ویژگی روحی باعث میشود افراد مدگرا بسیاری از روابط اجتماعی خود را کنار گذاشته و محدودة رابطة اجتماعی‌شان را تنگ‌تر و تنگ‌تر کنند. این در حالی است که اسلام حتی اجازه نمی‌دهد افراد برای عبادت از اجتماع فاصله بگیرند، چه رسد به جمع‌گریزی‌هایی که در پرتو خودخواهی، تکبر و برتری‌طلبی‌های ظاهری باشد.
د) از دست دادن اراده و اختیار خود
وقتی محور اصلی زندگی افراد مد باشد، ارادة فرد مدگرا از بین می‌رود؛ چرا که در این‌گونه تقلیدهای کورکورانه، تشخیص خواسته‌ها و نیازهای واقعی و شعور و اراده و انتخاب تعطیل میشود و پسند و نظر دیگران ملاک عمل قرار می‌گیرد.
شاید به ذهن خطور کند که این افراد با اختیار خود، مدها را انتخاب می‌کنند، اما واقعیت آن است که هرچند ممکن است این افراد در ظاهر مدی را انتخاب کنند؛ اما در واقع در انتخاب نوع مد، از خود اختیاری ندارند و کاملاً مطیع مد و مدسازانند و هر چیزی که تبدیل به مد شد ـ زشت یا زیبا ـ آنان را در بند خود می‌سازد.
م) اختلال در حس زیبایی‌شناختی
از آفت‌های مدگرایی آن است که مدگرایان همان چیزی را که طراحان مد القا و ترویج می‌کنند، به‌عنوان امری پسندیده و زیبا قبول می‌کنند و همین امر موجب میشود تا به مرور زمان، حس زیبایی‌شناختی خود را از دست بدهند و مدهایی را بپذیرند که اگر عنوان مد نداشته باشند، هیچ انسان عاقلی زیر بار آن نمی‌رود. مگر نه این است که امروزه جوانان ما حاضرند برای شلوارهای چاک‌دار و پاره که امروزه مد شده پول هنگفتی پرداخت کنند و یا مدل موهای خود را به اشکال مضحکی مثل مدل‌هایی به‌شکل تاج خروس یا به‌صورت سیخ سیخی درآورند، یا قسمتی از سر را از بیخ می‌تراشند و قسمتی را پرپشت می‌گذارند و با کمال افتخار در خیابان‌ها ظاهر می‌شوند.
۳) پی‌آمدهای اجتماعی
مدگرایی در متن جامعه آثار مخربی از خود برجای می‌گذارد، که تعدادی از آنها را به شرح زیر است:
الف) گسترش فساد اجتماعی
جلوه‌گری و نمایان کردن زینت‌ها، استفاده از آرایش‌های تحریک‌کننده توسط دختران، نمایان کردن قسمت‌های مختلف بدن، استفاده پسران از آرایش دخترانه، پوشاک تنگ به‌طور اعم، و تک شلوار تنگ اختصاصاً و در نهایت استفاده از لباس با رنگ‌های تند و جذاب؛ که در مدهای امروزی به وفور دیده میشود، هم از نظر روانی و هم از نظر جسمانی، محرک میل جنسی در دیگران بوده و نتیجه‌ای جز گسترش فساد در جامعه نخواهد داشت.
ب) بحران هویت جمعی
در زمان غوطه‌ور شدن جامعه در مدگرایی، افراد بدون توجه به فرهنگ بومی‌شان سعی می‌کنند خود را به یک نوع مدل و گرایش و یا سبک زندگی نسبت دهند تا بدین وسیله هوس‌های خود را ارضا کنند. مدل‌های روزمره‌ای که خود را در لباس، نوع رفتار، حرف زدن و مهمانی دادن نشان میدهد، که همه این‌ها نشان‌دهنده تزلزل و بحران هویت اجتماعی افراد جامعه است.
ج) ایجاد نابرابری اجتماعی و فاصلة طبقاتی
قشر مرفه جامعه دائماً برای خودنمایی، خود را از شکل معمول جامعه خارج می‌کنند و با انتخاب یک مد تازه نظر دیگران را به‌سوی خود جلب می‌کنند. عوام نیز به شوق شبیه کردن خود به اشراف، به همان مد تازه هجوم می‌آورند؛ در نتیجه مد تازه به سرعت همگانی میشود و به‌همین دلیل، برای اشراف بی‌خاصیت میشود، زیرا آنان به‌دنبال چیزی هستند که سبک زندگی آنان را از دیگران متمایز کند. بنابراین، بلافاصله به‌دنبال مد تازة دیگری می‌روند و عوام که هنوز از عهده خرج مد قبلی برنیامده‌اند، خود را در میدان جاذبه یک مد دیگر می‌بینند و دوباره به‌دنبال سلیقة قشر مرفه و ثروتمند می‌روند.
با رواج این فرهنگ، عده‌ای به درآمد بالا دست می‌یابند و هر روز زندگی و وضع مالی خود را بهتر و مجلل‌تر می‌کنند و عده‌ای تنها در آرزوی آن می‌مانند که این باعث فاصله گرفتن افراد جامعه از هم و بیشتر شدن شکاف طبقاتی میشود، و این فاصلة طبقاتی، جامعه را به زوال و نابودی می‌کشاند.
د) کاهش میزان بازدهی کار و تحصیل در جامعه
یکی از پیامدهای منفی مدگرایی در جامعه، کاهش میزان بازدهی کار، تحصیل و فعالیتهای اجتماعی میباشد؛ زیرا در نتیجة گرایش افراطی به مد، خودبه‌خود کششها و جاذبههای کاذب پیش میآید و التذاذ جنسی، تمرکز کاری و تحصیلی را از هر دو جنس مؤنث و مذکر سلب میکند. سطح انتظارات اجتماعی از زن و مرد تفاوت دارد. انتظارات اجتماعی مرتبط با بدن درباره زنان بیشتر و جدیتر است. در نتیجه زنان به نسبت مردان تحت فشار بیشتری برای توجّه به بدن و ظاهر فیزیکی و همچنین انطباق با ایدهآلهای زیبایی هستند.
س) افزایش طلاق
یکی از پیامدهای مخرّب مدگرایی افراطی در جامعه، آسیبدیدن کانون خانواده است که به‌دنبال آن زمینه برای از هم پاشیدهشدن خانواده فراهم میشود. بررسیها نشان میدهد که با افزایش توجه به مد در جامعه علاوه بر این‌که آمار طلاق زیاد میگردد، ازدواجهای بدون شناخت و سطحی نیز که بیشتر آنها بعد از مدتی به طلاق منجر میشود، افزایش مییابد. بارها دیده شده در جوامعی که زنها شئون پوشش و آرایش را رعایت نمیکنند، مردها نسبت به آنها بدبین بوده و حتّی بعد از تشکیل خانواده، نفاق و جدایی میان همسران بوجود آمده است
۴) پی‌آمدهای فرهنگی و سیاسی
از جنبه‌های فرهنگی و سیاسی مدگرایی در سبک زندگی نیز نمی‌توان غافل شد، چراکه انتخاب نوع آرایش و شکل لباس در صحنة پیکارهای سیاسی و فهرنگی همواره مورد توجه استعمارگران فرهنگ بوده و از همین راه توانستند غرب تا شرق عالم را تحت‌تأثیر خود قرار دهند. دامنة آسیب‌های سیاسی، فرهنگی مدگرایی افراطی متعدد است، که مهم‌ترینِ آنها عبارتند از:
الف) خودباختگی سیاسی
همراهی و هم‌رنگی یک کشور با فرهنگ بیگانه، به معنای از دست دادن استقلال سیاسی و وابستگی است. امیرالمؤمنین(ع)می‌فرماید: «این امّت تا هنگامی که لباس بیگانگان را نپوشند و غذای آنان را نخورند، در خیر و سعادت‌اند. هرگاه چنین کنند خداوند آنان را خوار خواهد کرد.»
بنابراین از نظر اجتماعی و سیاسی، در یک جامعة ارزشی و دینی که صاحب فرهنگ و تمدن غنی و اصیل است، نباید پوشش‌های فرهنگ بیگانه رواج پیدا کند، چراکه این‌گونه مدل‌ها، باعث تضعیف حسّ خودباوری و غرور و اعتماد ملی شده و سرسپردگی، وابستگی، احساس حقارت، پوچی و بی‌هویتی، نابودی فرهنگ و آیین و همچنین نفوذ سیاسی و فرهنگی دشمن را به‌دنبال خواهد داشت.
ب) غرب‌زدگی
ورود هر مد، همراه با انبوهی از پیام‌هاست، بنابراین فرد مدگرا ممکن است علاوه بر قبول مد، محتوای فرهنگی و شرایط اجتماعی آن را هم به‌عنوان یک ایده‌آل بپذیرد که این خطرناک‌ترین حالت مدگرایی است که جامعه را از درون تهی میکند. زیرا کنش و تواضع در برابر ره‌آوردهای فرهنگ بیگانه، موجبات بیگانگی با فرهنگ خودی و ارزش‌های فرهنگی را به‌دنبال دارد و در نتیجه ارزش‌های فرهنگی به حاشیه رانده میشود تا جایی که با رسوخ مدهای جدید، به‌تدریج آداب و رسوم به فراموشی سپرده میشود و در نسل بعدی مدهای جدید جای‌گزین میشود و فرهنگ اصیل جامعه از بین می‌رود و در نهایت، نوگرایی و مدپرستی عملاً به غرب‌گرایی منجر میشود.
ج) به طمع افتادن دشمنان
به تصور سردمداران کشورهای غربی، جوانی که شیفتة مد و فرهنگ غرب میشود حاضر نیست در مقابل آنها بایستد و از خود دفاع کند. مخصوصاً هنگامی که دیده میشود جوانان ایرانی، لباس‌هایی به تن می‌کنند که پرچم کشور بیگانه یا نام آن کشور بر آن نقش بسته است و این موضوع برای دشمنان ایران به معنای بالا رفتن تعداد طرفداران و علاقه‌مندان غرب است.
از همین‌روست که رسانه‌های غربی، یکی از شاخصه‌های تجزیه و تحلیل‌های خود را، استفادة جوانان ایرانی از همین نمادها قرار داده‌اند، به‌گونه‌ای که خوراک تبلیغاتی آنها را فراهم کرده‌اند و زمینة مانور تبلیغاتی گسترده‌ای را فراهم می‌کنند.
۵) پی‌آمدهای اقتصادی
برخی از پی‌آمدهای مهم اقتصادی مدگرایی عبارتند از:
الف) دامن زدن به اسراف
گرفتار شدن به مدگرایی، مصرف‌گرایی و اسراف در نعمت‌های الهی را به‌دنبال دارد، چراکه مخارج زندگی این‌گونه افراد در مسیر هزینه‌های واقعی صرف نمی‌گردد، بلکه این نیازهای کاذب است که آنها را وادار به خرج کردن مال و دارایی خود میکند؛ از این‌رو می‌بینیم مدگرایان با ورود مدهای جدید، بدون توجه به نیاز واقعی خود، درآمدشان را در اموری همچون تغییر چیدمان لوازم منزل، تغییر مدل لباس، جواهرات و… هزینه می‌کنند و با این‌کار علاوه بر اسراف مال و ثروت خود، به اقتصاد خانواده آسیب می‌رسانند و سرمایه‌های مملکت را نیز هَدر می‌دهند؛ سرمایه‌هایی که اگر به‌درستی به‌کار گرفته شوند، می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مشکلات اساسی افراد جامعه باشد.
ب) آسیب‌زدن به اقتصاد کشور
بسیاری از جوانان، اگرچه در ملاک انتخاب پوشاک خود کیفیت و استحکام را مهم می‌دانند، هنگام خرید کالای مورد نیازشان، پیرو بی‌چون‌وچرای مد هستند و به‌همین دلیل نیز پول زیادی را برای محصولاتی مصرف می‌کنند که عملکردی محدود و خاصیتی منفی دارند.
ج) بهره‌کشی بی‌جیره و مواجب از مدگرایان
از شگردهای تبلیغاتی کمپانی‌های بزرگ تولیدی آن است که آرم شرکت خود و یا تصویر دیگر محصولات‌شان را بر روی پوشاک درج می‌کنند. با این اقدام، استفاده‌کنندگان از این پوشاک به‌طور ناخواسته نقش تابلوهای سیار و رایگان را برای این شرکت‌ها ایفا می‌کنند و با نمایش دادن انواع مدل‌های جدید به‌عنوان بازاریاب به تجارت این شرکت‌ها رونق می‌بخشند.
۶) پی‌آمدها و آسیب‌های بهداشتی
عمده‌ترین پی‌آمدهای منفی مدگرایی، مربوط به آسیب‌های جسمی آن است، به‌خصوص این‌که لازمة دست‌یابی به مدهای گوناگون و تغییر سبک زندگی، به‌کارگیری و استفاده از انواع مختلف لوازم آرایشی و همچنین استفاده از ابزارهای مختلف جهت عمل‌های متعدد جراحی است و از آن‌جا هدف مدسازان، به‌ویژه در جوامع غربی از تولید و تبلیغ یک مد، کسب درآمد بیشتر با کم‌ترین هزینه ممکن است. موازین عقلی، علمی، اخلاقی و بهداشتی در تولید کالا و دیگر لوازم آرایشی، به‌کلی فراموش شده و می‌توان ادعا کرد که کم‌ترین چیزی که به آن توجه شده سلامت افراد است.
الف) استفاده از الیاف مصنوعی
الیاف مصنوعی به‌دلیل آثار منفی‌ای که بر روی بدن می‌گذارند، نمی‌توانند مانند پوشاک طبیعی تضمین‌کنندة سلامت انسان باشند. به‌عنوان نمونه، لباس‌هایی که با الیاف مصنوعی تهیه و تولید می‌شوند، مانع تبادل و تهویة هوا در زیر لباس بوده و تعریق، تنفس و دفع سموم از بدن را با مشکل روبه‌رو می‌سازند. از سوی دیگر، این‌گونه لباس‌ها به‌دلیل افزایش بار الکتریکی بدن، به نقش حیاتی پوست آسیب می‌رسانند.
ب) استفاده از لباس‌های تنگ و چسبان
در سنین جوانی به اقتضای سن و سال و دخالت علل و عوامل فطری و غریزی، عشق و علاقة وافری در جوانان و نوجوانان به حفظ تناسب اندام یا خوش‌اندام نشان دادن خود وجود دارد.
تنفس پوستی، یکی از مهم‌ترین عملکردهای طبیعی بدن است. به هر میزان که لباس تنگ باشد، رابطة‌پوست با هوای آزاد کم‌تر میشود و شادابی و سلامتی پوست بیشتر در معرض خطر قرار خواهد گرفت و در فعالیتهای عضلانی بدن، به جهت در تنگنا قرار گرفتن عضلات و ماهیچه‌ها، با سلب آزادی عمل از اعضای بدن، یک نوع محدودیت حرکتی برای مدگرایان به ارمغان می‌آورد. این موضوع را به هنگام نشست و برخاست، راه رفتن، خم شدن و سایر حرکات بدنی کسانی که از لباس‌های تنگ استفاده می‌کنند به وضوح می‌توان ملاحظه کرد.
ج) استفاده بی‌رویه از لوازم آرایشی
در سال‌های اخیر، گرایش روزافزون زنان و دختران به خصوص دختران کم سن و سال به استفادة بی‌رویه از لوازم آرایش به مرز بحران رسیده و نگرانی عمیقی در سطح جامعه برانگیخته است، به حدی که مهار این بحران دشوار به‌نظر می‌رسد. آخرین بررسی‌های انجام شده در کشور نشان میدهد که ایران، سومین کشور مصرف‌کننده و هفتمین کشور وارد کنندة لوازم آرایشی در جهان است. در حالی‌که تنها یک سوم مواد آرایشی زنان ایرانی، تولید داخل و بیش از دو سوم آن به‌صورت واردات، پشت ویترین‌های وسوسه‌انگیز خرید می‌نشیند؛ وارداتی که بنا به آمارهای غیررسمی ۲۵ تا ۳۰ درصد کل آن از راه قاچاق و تجارت چمدانی وارد کشور میشود که اغلب آنها نیز تقلبی و غیراستاندارد هستند.
استفادة بی‌رویة لوازم آرایشی از یک‌سو و تقلبی و غیراستاندارد بودنشان از سوی دیگر، موجب شده تا نه تنها زیبایی به پوست زنان و دختران ایرانی هدیه نشود، بلکه زمینه‌ساز شیوع انواع بیماری‌های پوستی نیز باشد که برخی از آنها عبارتند از: پیری زودرس پوست، انتقال عوامل بیماری، حساسیت‌های پوستی، شدت یافتن آثار سمی نور خورشید بر پوست، شکستگی بافت مو، ریزش مو.
د) جراحی بینی
در میان جراحی‌های پلاستیک که به‌طور عمده برای زیبایی انجام میشود، جراحی بینی رواج بسیار زیادی یافته است. به اعتقاد کارشناسان، بیشترین جراحی بینی دنیا در ایران و عمدتاً در تهران صورت می‌گیرد! بعد از ایران، کشورهای امریکا، انگلستان و تا حدی فرانسه در ردیف‌های بعدی تعداد عمل‌های جراحی زیبایی بینی قرار دارند.
چشم و هم‌چشمی، فرهنگ‌های غلط خانواده‌ها، تظاهر به ثروت و تمایل به زیبایی و خوش‌اندامی و به‌عبارتی مد شدن این نوع جراحی در میان افراد، از انگیزه‌های مهم انجام جراحی‌های پلاستیک است. این جراحی می‌تواند عوارض زیادی را در پی داشته باشد از جمله؛ فرورفتگی بالای نوک بینی، فرو رفتگی‌های پره‌های بینی، انحراف قسمت غضروفی بینی، برداشته شدن بیش از حد پوست پره‌های بینی، فروافتادگی کامل طرفین نیمة پایینی بینی، بالا رفتن بیش از حد نوک بینی و باریک شدن بیش از حد نوک بینی.
س) استفاده از کفش‌های نامناسب
به حسب مد و مدپرستی طی سالیان متمادی استفاده از کفش‌های تنگ، نوک باریک و پاشنه بلند رواج یافته و افراد زیادی از آن استفاده می‌کنند. این در حالی است که این‌گونه کفش‌ها از نظر سلامت و بهداشت به هیچ عنوان مناسب نبوده و آسیب‌های متعددی به همراه دارد. کج شدن انگشتان پا، ایجاد عفونت به‌دلیل فرو رفتگی ناخن پا، عدم حفظ تعادل و کمر درد نمونه‌هایی از این آسیب‌ها هستند.
ص) تاتو یا خال‌کوبی
خال‌کوبی یا تاتو که تزریق جوهرهای مخصوص به لایه‌های پوست است و در بخش‌های مختلف بدن صورت می‌گیرد، چندی است به‌دلیل تبلیغات وسیع به‌عنوان مد مورد استقبال روزافزون جوانان و نوجوانان واقع شده است.
تاتو زیان‌ها و عوارض خطرناکی همچون بیماری‌های خونی، بیماری‌های پوستی، حساسیت‌های پوست و… به همراه دارد که در مواردی نیز این عوارض غیرقابل برگشت و درمان هستند. البته بیشترین مشکلات تاتو زمانی بروز میکند که فرد تاتوکننده به‌هر دلیلی ـ از جمله تغییر مد ـ از تاتوی خود پشیمان شده و تصمیم به از بین بردن آن داشته باشد که خود، عوارض متعدد پوستی به‌همراه خواهد داشت.
ط) پیرسینگ
پیرسینگ (piercing) در لغت به معنای سوراخ کردن پوست و نصب اشیای تزئینی در آن سوراخ است. این عمل در کشورهای غربی بسیار شایع است و چند سالی است سروکلة آن به‌عنوان یک مد در میان جوانان ایرانی هم پیدا شده است.
سوراخ کردن اعضای بدن، از گوش و قرار دادن حلقه در آن آغاز شد و کم‌کم سوراخ کردن زبان، بینی، ناف، دندان، چشم و… هم مد شد. امروزه پیرسینگ در همه قسمت‌های بدن انجام میشود.
بسیاری از کسانی که پیرسینگ انجام می‌دهند، فقط به‌دنبال پیروی از مد و زیبایی هستند. این افراد غافل از عوارض خطرناک و گاه غیرقابل جبران آن، با مراجعه به مراکز غیربهداشتی و در آرایشگاه‌ها؛ خود را به‌دست افراد غیرمتخصص می‌سپارند.
ع) برنزه کردن پوست
یکی دیگر از مدهای امروزی، برنزه کردن پوست توسط دستگاه سولاریوم است. سولاریم، دستگاهی برای بنزه کردن پوست است که در دیواره‌های آن لامپ‌های اشعة ماورای بنفش تعبیه شده و هنگامی که فرد درون این وسیله قرار می‌گیرد، درِ این دستگاه که حاوی لامپ‌های مشابهی است بسته میشود. در حقیقت اتاقک سولاریوم از یک تشک خورشیدی ساخته شده که در آن، لامپ‌های UVA و UVB قرار داده شده و از بالا و پایین به بدن اشعه تابانده میشود.
تب برنزه کردن پوست، این روزها به حدی داغ است که افراد دیگر به عاقبت رفتن به اتاقک‌های داغ سولاریم فکر نمیکنند، فقط می‌خواهند رنگ پوست‌شان تغییر کند.
بالا رفتن ضریب ابتلا به سرطان پوستی، بر اثر مواجه‌شدن با شدت بالای اشعه که در دستگاه‌ةای سولاریوم به‌کار می‌رود، و همچنین پیری پوست، افزایش چین و چروک‌های پوست و شلی و افتادگی پوست از عوارض استفاده از سولاریوم است.
گذشته بر عوارض پوستی، دستگاه سولاریوم زمینة ابتلا به عوارض چشمی متعددی همچون آسیب قرنیه، شبکیه، ملتحمه یا آسیب توأم قرنیه و شبکیه است. این در حالی است که بیشتر مشتریان سولاریوم از عینک‌های ایمنی استفاده می‌کنند، اما بازهم گرفتار عوارض آن می‌شوند.
ق) تزریق بوتاکس و ژل
تزریق سَم بوتولونیوم موسوم به بوتاکس و همچنین ژل، یکی از رایج‌ترین روش‌هایی است که برای از بین بردن چین و چروک و نیز حجیم کردن بخش‌های مختلف صورت در جامعة امروزی مد شده و هم‌اکنون بسیاری از افراد بدون نیاز واقعی به چنین عملی به این نوع جراحی‌ها اقدام می‌کنند.
وجود دو چالش عمده در این جراحی‌ها، باعث شده که متخصصان دربارة آن هشدارهایی جدی مطرح کنند. یکی از آنها، مراجعة افراد به پزشکان غیرمتخصص و دیگری وجود انواع تقلبی و بدون مجوز بوتاکس در بازار دارویی کشور است. مشکل دیگر، وجود بوتاکس‌های تقلبی و غیراستاندارد در بازار دارویی کشور است، به خصوص این‌که این ماده به‌هر حال نوعی سَم است و چنانچه درست تهیه و نگهداری نشده باشد موجب عوارض جبران‌ناپذیری خواهد شد.
ک) ایمپلنت (کاشت) سینه در خانم‌‌ها
ایمپلنت سینه یکی از عمل‌های زیبایی است که از طریق کاشت پاکت‌های سیلیکون، که از ژل‌های سیلیکون پر شده است یا سالین (آب نمک) در سینة زنان صورت می‌پذیرد و هم‌اکنون در میان زنان غربی به‌عنوان یک مد رواج دارد.
چندی است ردّ پای این عمل جراحی در ایران هم دیده میشود، از این‌رو لازم است زنان و دختران ایرانی در این زمینه اطلاعات بیشتری کسب کنند تا مانند جراحی بینی دچار جوزدگی نشوند و خطرات و سختی‌های این جراحی را به خود تحمیل نکنند.
این عمل علاوه بر هزینه‌های بالای مربوط به تسهیلات پزشکی، بی‌هوشی، و سایر هزینه‌های مرتبط با آن، عوارض متعددی دارد که گزارش عوارض و مشکلات خانم‌هایی که این عمل را انجام داده‌اند در ژورنال‌های پزشکی به چاپ رسیده و در FDA (ادارة کل مواد غذایی و دارویی امریکا) بحث و بررسی شده که به گوشه‌هایی از این عوارض اشاره میشود:
* عوارض موضعی ایمپلنت شامل عفونت و سایر خطرات مربوط به جراحی، دردهای موضعی سینه، تغییر در حساسیت، انقباض کپسول، شکستگی و تراوش، بافت مردگی (مرگ پوست)، نیاز به عمل جراحی دوباره و مشکلات آرایشی (مثل نارضایتی از شکل سینه بعد از ایمپلنت)؛
* شکسته شدن ایمپلنت؛
* افزایش احتمال ابتلا به سرطان؛
* اختلال در شیردهی؛
* اختلال در کشف سرطان سینه.
م) کاشتِ عنبیة مصنوعی برای تغییر رنگ چشم
از دیگر عمل‌های زیبایی، کاشت عنبیة مصنوعی جهت تغییر رنگ چشم است. جنبة زیبایی به‌کارگیری عنبیه مصنوعی در چشم قدمت زیادی ندارد.
عوارض احتمالی این جراحی عبارتند از: کوری، تارشدن دید فرد از یک هفته تا یک ماه پس از عمل، عفونت، افزایش فشار داخل چشمی، التهاب عنبیه و تورم قرنیه. شایع‌ترین عوارض کاشت عنبیة مصنوعی، افزایش فشار داخل چشم، پارگی کپسول عدسی طبیعی چشم، محدودیت دید محیطی و تورم ناحیه مرکزی شبکیه است.
ن) کاشت نگین دندان
کاشت نگین دندان یکی از انواع پیرسینگ است که بخشی از دندان را می‌تراشند و نگینی روی آن می‌چسبانند. این عمل زیبایی نیز امروزه به‌دلیل زیبایی و جذابیتی که در رسانه‌های تبلیغاتی از آن به نمایش گذاشته شده طرفدارانی پیدا کرده است.
شاید کاشت نگین در ظاهر به بافت دندان آسیب چندانی نرساند، اما ژل اسید فسفوریک که برای کاشت نگین استفاده میشود، باعث آسیب دیدن مینای دندان شده و به‌تدریج تغییر رنگ دندان را به‌دنبال خواهد داشت.
نازک شدن مینای دندان، یکی دیگر از عوارض کاشت نگین است که در بعضی موارد ترک‌های میکروسکوپی‌ای را ایجاد میکند که باعث شکستگی دندان می‌شوند. این نگین‌ها مانع از مسواک زدن آن محل شده، به‌مرور زیر آن زرد شده و باعث پوسیدگی دندان میشود.
ی) کاشت ناخن
چندی است کاشت ناخن مصنوعی به‌عنوان یکی از مدهای امروزی مورد توجه بانوان قرار گرفته است. ناخن‌های مصنوعی که به‌صورت‌های مختلف از جمله پلاستیکی و کاغذی وجود دارند، پس از تراشیدن و نازک کردن ناخن‌های طبیی با چسب‌های گوناگون از چسب قطره‌ای گرفته تا چسب آهن، جسبانده می‌شوند.
کاشت ناخن علاوه بر هزینه‌های بالا جهت کاشت و ترمیم دو هفته یک بار آن، عملکرد افراد را در فعالیتهای روزانه محدود نموده و عوارض جسمی متعددی را به‌دنبال دارد.
ه) جراحی لاغری
سبک زندگی غلط شهرنشینی با گسترش غذاهای فَست‌فود و دیگر خوراکی‌های چاق‌کننده افراد جامعه را به چاقی‌های مفرط سوق داده است. در چنین فضایی به‌جای توصیه به ورزش و رژیم غذایی مناسب، سریع‌ترین و راحت‌ترین راه‌حلی که از سوی برخی مراکز و مؤسسات، تبلیغ و پیشنهاد میگردد، انواع گوناگون جراحی لاغری است.
نکته جالب این‌که، با ورود روش‌های جدید جراحی لاغری، همان مؤسساتی که از روش‌های قبلی تعریف می‌کردند، برای تبلیغ روش جدید و کسب درآمد بالاتر به بیان معایب روش‌های قبلی می‌پردازند. دو روش از این نوع جراحی‌ها و برخی از عوارض آن را بدین شرح است؛
۱. روش لیپوساکشن، که به‌معنای خارج کردن چربی‌های منطقه‌ای و موضعی با قدرت مکش است. طبق نظر کارشناسان، مهم‌ترین خطر این نوع جراحی، خطر ایجاد آمبولی چربی‌دار است. در این عارضه، در صورتی که ذرات چربی وارد خون شوند و پس از آن به داخل ریه بروند، بیمار دچار مشکل تنفسی میشود و در این صورت احتمال مرگ نسبتاً زیاد است. علاوه بر این، امکان ایجاد عفونت‌ها و زخم‌ها و سیاه شدن پوست، از دیگر معایب عمل لیپوساکشن ذکر شده است.
۲. روش اولتراسونیک، در این روش چربی با قدرت امواج گرمایی شکسته شده و سپس با دستگاه مکش خارج می‌شد. این روش هم به علت آثار گرمایی می‌تواند باعث سوختگی و از دست رفتن پوست و سوختگی بافت‌های عمقی شود.
پایش سبک زندگی، سال چهارم، شماره ۱۸، فروردین ۱۳۹۶، صفحات ۷۸-۸۸.