زندگی معنوی، استاد: دکتر فعالی، جلسه چهاردهم 19/ 11/ 1393
در جلسات گذشته منزل اول (یقظه) از کتاب منازل السائرین بحث شد. بیان شد که یقظه دارای سه درجه است و درجه اول آن شامل سه مرحله است. مرحله اول آن شکر نعمت، مرحله دوم آن جبران خطاهای گذشته و مرحله سوم وقت شناسی میباشد. در مطلب اول ارزشمندی عمر و در مطلب دوم بیان شد که عمر انسان ارزشی برابر بی‌نهایت دارد. و اکنون ادامه بحث.
مطلب سوم:عمر انسان دو گونه است؛ عمر ظاهری (عمر شناسنامهای) و عمر واقعی. ملاک عمر ظاهری مدت زمان میان تولد و مرگ انسان میباشد. امّا ملاک عمر واقعی، احساس حضور خداوند است. بر این اساس، گذراندن عمر بدون احساس حضور خدا و بدون ایمان به او، تلف کردن عمر بوده هیچ ارزشی ندارد.
مطلب چهارم:قیامت، هم اینک حاضر است.
برای روشن شدن این مطلب نیاز به بیان نکاتی کوتاه میباشد.
نکته اول:چون قیامت محیط بر دنیا میباشد پس حاضر است. توضیح اینکه برخلاف تصور اولیه که آخرت را بعد از دنیا قرار میدهد، آخرت «بعد» از دنیا نیست بلکه «فوق» دنیا و «محیط» بر آن است.
دلیل اول:خداوند در قرآن کریم می‌فرماید« وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَةٌ بِالْکافِرین»[1]. اولاً «محیط» اسم فاعل است و دلالت بر حال میکند. یعنی جهنّم هم اینک بر کافرین محیط است. ثانیاً وقتی جهنم هم اینک بر کافران محیط میباشد پس بهشت نیز هم اینک محیط بر نیکوکاران و متقیّن است. بنابراین جمع میان جهنّم و بهشت، قیامت است و جمع میان کافران و متّقین میشود ناس. در نتیجه قیامت، فوق دنیا و محیط بر آن است.
دلیل دوم:وجود دارای مراتب میباشد و از بالا به پایین افاضه میشود. پس میبایست ابتدا عالم قیامت، وجود پیدا کند و بعد عالم مادّه. زیرا عالم مادّه، پایینترین مرتبة وجود است. پس محال است که عالَم ماده باشد امّا عالَم عقل و عالَم قیامت نباشد.
نتیجه آن که: قیامت هر انسانی، هم اکنون برپاست. و هر انسانی که دنیا میآید در هر سه عالَمِ وجود (عالَم عقل، عالَم مثال و عالَم مادّه) موجود میشود.
نکته دوم:هر عملی که از انسان صادر شود همان لحظه، قیامتش ساخته میشود. یعنی، عمل ماست که آخرت ما را میسازد یا خراب میکند.
نکته سوم:در هر عمل حُسن فعلی و حُسن فاعلی (نیّت) با هم تأثیرگذار هستند. بنابراین روح و نیّت عمل هر انسانی منحصر به خود اوست. به همین دلیل، ظاهر عمل نمیتواند ملاک قضاوت باشد.
نکته چهارم:مهمترین عمل آخرین عمل، است و هر کس با آخرین عمل خود محشور میشود. آخرین عمل سازندة جایگاه ابدی اوست؛ البته گذشته انسان در تعیین آخرین عمل او نقش دارد.
[1]) توبه/49؛ عنکبوت/54.