آمار ازدواج
نویسنده: عبدالرضا آتشین‌صدف
امروزه وقتی مسئله ازدواج در خانواده‌ها و در میان جوانان مطرح می‌شود غالباً به‌جای این‌که به ضرورت این امر بیندیشند، کوهی از مشکلات و موانع در مقابل دیدگان‌شان مجسم می‌شود. مهریه سنگین و مخارج هنگفت خرید طلا و جواهر، هدایا و لباس‌های گوناگون، هزینه‌های هنگفت جشن‌های عقد و عروسی و هزینه اجاره، رهن یا خرید منزل، بارداری، فقدان شغل و ده‌ها مسئله دیگرِ خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی مسئله ازدواج جوانان را به تأخیر می‌اندازد.
آمارهای موجود نشان می‌دهد که میانگین سن ازدواج در ایران با تحولات عمده‌ای روبه‌رو شده است. بر این اساس، سن ازدواج زنان بین سال‌های (۱۳۸۱- ۱۳۴۵) با افزایش تدریجی همراه بوده است و این افزایش در یکی دو دهه اخیر شتاب بیشتری داشته است، به‌طوری که در سال ۱۳۸۱ بیش از ۱/۴ درصد دختران ۲۹- ۲۵ ساله هنوز ازدواج نکرده بودند، همچنین سن ازدواج زنان در ایران طی سال‌های سرشماری (۱۳۸۱- ۱۳۴۵) به‌تدریج افزایش یافته و از ۴/۱۸ به ۲/۲۳ درصد رسیده در صورتی‌که سن متوسط ازدواج مردان فقط از ۸/۲۵ به ۹/۲۵ سال رسیده است. سن ازدواج زنان در ایران در سال ۱۳۴۵، ۱۹ سال در سال ۱۳۵۵، ۲۰ سال، در سال ۱۳۶۵، ۲۱ سال در سال ۱۳۷۵، ۲۲ سال و در سال ۱۳۸۵، ۵/۲۳ سال بوده است.
همچنین بررسی آمارهای ثبتی ازدواج در کشور، بر اساس آمارهای ثبت احوال کشور، طی سال‌های ۱۳۸۳-۱۳۸۸، رشد ۲۳ درصدی را برای ازدواج نشان می‌دهد. این میزان رشد، بـه نـسبت جمعیت واقع در سن ازدواج، که بیش از ۳۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، کاهش ۱۲ درصدی را نشان می‌دهد؛ البته این وضعیت در سال‌های اخیر نگران‌کننده‌تر شده است. آخرین آمارهای جمعیتی در زمینه سهم ازدواج‌های بالای ۳۵ سال بـرای مـردان و ازدواج‌های بالای ۳۰ سال بـرای زنـان در آمارهای سال‌های اخیر همچنان رو به افزایش است. به‌طوری که سهم ازدواج‌های بالای ۳۰ سال برای زنان از ۵/۱۰ درصد در سال ۹۰، به ۲/۱۱ درصد در سال ۹۱ افزایش یـافته و سـهم ازدواج‌های بالای ۳۵ سال بـرای مـردان نیز از ۶/۸ درصد در سال ۹۰، به ۸/۸ درصد در سال ۹۱ افزایش یافته است. از سـوی دیگر، رشد جمعیتی کشور در سرشماری سال ۹۰، به ۲۹/۱ درصد رسیده است. در حالی‌که این رشد در سال ۸۵ نزدیک به ۶۲/۱ درصد بوده است بنابراین طبق آمارهای رسمی، هم سن ازدواج افزایش یافته و هم ما بـا کـاهش رشد جـمعیت موجه بوده‌ایم. به نظر می‌رسد، جامعه اسلامی ما، برخلاف هنجارهای مورد تأکید در شرع مقدس، بـا موضوع تأخیر سن ازدواج و کاهش شدید جمعیت مواجه شده است؛ امری کـه ایـنک بـه یک مسئله اجتماعی تبدیل شده است. این افزایش سن ازدواج و فاصله گرفتن جامعه اسلامی از هنجارهای دینی، امـری نـامطلوب است که آثار و پیامدهای ناگواری در پی دارد.
۱) وضعیت ازدواج درسال ۹۳ و ۹۴
بنابر آمار سازمان ثبت احوال کشور در سال ۹۳، ۴۸ درصد زنان و ۴۶ درصد مردانِ در سن ازدواج هرگز ازدواج نکردند. دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور، افراد مجرد را در سه گروه «افراد در سن ازدواج»، «افراد در سن خطر تجرد احتمالی» و «افراد در سن تجرد قطعی» دسته‌بندی کرده است.
طبق نتایج یک تحقیق، از میان دختران ازدواج نکرده، ۴ تا ۶ میلیون آنان پیردختر به‌حساب می‌آیند. همچنین این تحقیق بیان می‌کند ۴۰ درصد دختران مجرد ایرانی به مرحله تجرد کامل رسیده و قید ازدواج را زده‌اند یا گفته می‌شود ۳۰ درصد از جوانان در شهرهای بزرگ در خانه‌های مجردی زندگی می‌کنند تا آنجاکه برخی کارشناسان، دهه ۹۰ را دهه تجردگزینی نامیده‌اند. همچنین براساس تحقیقی دیگر، ۳۳ درصد دختران میل به تجردگرایی دارند و همچنان رو به افزایش است. مطابق داده‌های سازمان ثبت احوال کشور، فاکتورهای مربوط به ازدواج در سال ۱۳۹۴ را می‌توانیم این‌گونه فهرست کنیم:
amar marriage
۸ مجردین بالای سن متعارف و قبل از تجرد قطعی ۱۳۰۰۰۰۰ ۹۸۰۰۰۰ ۳۲۰۰۰۰
الف) نرخ ازدواج در سال ۹۴، نسبت به سال ۸۹، حدود ۱۲ درصد کاهش داشته است.
ب) به ازای هر دو خانواده، یک جوان مجرد دارای سن متعارف ازدواج وجود دارد.
ج) خانم‌ها تقریبا ۳ برابر بیشتر نسبت به آقایان در معرض خطر تجرد قطعی قرار دارند.
د) ۳۰ درصد ازدواج‌کنندگانِ دختر و پسر در سن ۲۰ تا ۲۴ سال به خانه بخت رفته‌اند.
و) میزان تجرد قطعی مردان از ۵.۱ درصد به ۳.۱ درصد کاهش یافته، اما این تعداد برای دختران از ۸ درصد به ۸.۱ درصد افزایش یافته است. آمار ارائه شده به‌طور کلی از بالا رفتن سن ازدواج در میان دختران و افزایش آمار تجرد قطعی آنان حکایت دارد.
۲) روند افزایش سن ازدواج
اگرچه کاهش آمار ازدواج تا حد زیادی معلول تغییر ساختار جمعیتی کشور و کاهش میزان افراد دارای سن جوانی است، اما افزایش میانگین سن ازدواج و برخی شاخص‌های دیگر نشان‌دهنده بالا رفتن سن ازدواج است که در ۴ دهه گذشته به‌طور مستمر افزایش یافته است. روند افزایش سن ازدواج در دهه‌های مختلف نشان می‌دهد سن ازدواج در هر دهه نزدیک به یک‌سال زیاد شده است.
amar marriage
– روند افزایش سن ازدواج:
amar marriage
حتی در سال‌های اخیر، آمار ازدواج‌های خارج از سن متعارف نیز رشد قابل‌توجهی داشته است؛ یعنی افزایش ازدواج مردان بالای ۳۵ سال و زنان بالای ۳۰ سال.
amar marriage
– همچنین در چهارسال اخیر، علی‌رغم آن‌که نرخ ازدواج تا سی‌سال روند کاهشی داشته، نرخ ازدواج پس از آن یا ثابت مانده و یا اندکی رشد کرده است:
– سن ازدواج زنان و مردان بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳
amar marriage
amar marriage
نمودار زیر تغییرات میانگین سن ازدواج در ۴۰سال گذشته (سال ۱۳۵۵الی ۱۳۹۴) را نشان می‌دهد:
amar marriage
البته ممکن است برخی از این آمارها مربوط به افزایش نرخ طلاق و نشان‌دهنده ازدواج دوم باشد؛ اما تأثیر این بخش چنان نیست که نتوان به‌طور قطعی مدعی افزایش سن ازدواج شد.
۳) ازدواج و طلاق‌های ثبت شده
براساس آماری که سازمان ثبت احوال در رابطه با روند نسبت ازدواج و طلاق‌های ثبت شده طی سال‌های ۸۳ تا ۹۴ ارائه کرده، شاهد روند نزولی ازدواج نسبت به طلاق هستیم.
amar marriage
به‌عنوان مثال در سال ۸۳، تقریباً به ازای هر ۹.۸ ازدواج یک طلاق ثبت شده است؛ اما در سال ۱۳۹۴، به ازای هر ۴.۲ ازدواج یک طلاق ثبت شده است.
۴) علل تأخیر ازدواج از نگاه آمار
بررسی علل تأخیر ازدواج، با توجه به اعداد و ارقام می‌تواند ما را از کلی‌گویی نسبت به عوامل دور کرده و راه صحیح حل مشکل را به‌طور دقیق‌تر به ما نشان دهد. از همین‌رو اعداد و ارقام قابل دست‌رسی در این بخش را ذکر خواهیم کرد.
الف) تحصیلات سطوح عالی زنان
نتایج بررسی‌ها در ایران نشان می‌دهد که صرف گرایش به تحصیلات منجر به افزایش میانگین سن ازدواج به میزان ۲ تا ۳ سال می‌شود. محمدتقی حسن‌زاده، رئیس سابق مرکز مطالعات و پژوهش‌های راهبردی وزارت ورزش و جوانان، از نتایج پژوهشی (۱۳۹۲) گفته بود که در آن ۳۷.۴ درصد دختران مجرد ادامه تحصیل را مهم‌ترین دلیل خود برای ازدواج نکردن عنوان کرده بودند. این پژوهش بر ۸۰۰ نفر از جوانان تهرانی در رده سنی ۱۸ تا ۴۰ سال انجام شده بود. در پژوهش دیگری از سوی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران (۱۳۹۱) ۲۱ درصد از دختران مهم‌ترین دلیل تجرد خود را ادامه تحصیل بیان کرده بودند. این پژوهش بر ۱۲۰۰ نفر از دختران مجرد ۵ شهر تهران، ساری، خرم‌آباد، مشهد و سنندج در رده سنی ۲۵ تا ۴۴ سال شکل گرفته بود.
در کنار این فاکتور، مناسب است به روند افزایش دانشجوی دختر در قیاس با دانشجوی پسر در طی سال‌های اخیر توجه کنیم. طبق اطلاعات منتشرشده از سوی سازمان سنجش در کنکور سال ۱۳۹۴ از مجموع ثبت‌نام‌کنندگان در آزمون کنکور، ۵۹ درصد زن و ۴۱ درصد مرد بوده‌اند.
ب) مسائل مالی
نتایج «بررسی وضعیت جمعیتی و اقتصادی- اجتماعی جوانان در ایران» که از سوی گروه جمعیت‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران صورت گرفته است، نشان می‌دهد: حدود ۹۰ درصد جوانان معتقدند موقعیت ایده‌آل ازدواج برای پسران بعد از اشتغال به کار و دارا بودن شرایط مالی مناسب است. همچنین حدود نیمی از جوانان پاسخ‌گو، مناسب‌ترین موقعیت ازدواج برای دختران را پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی و کسب استقلال اقتصادی بیان کرده‌اند.
تحقیقات گروه پژوهشی آسیب‌های اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی نیز نشان می‌دهد که افزایش بی‌رویه هزینه‌های زندگی یکی از عوامل اصلی کاهش تمایل جوانانِ در آستانه ازدواج محسوب می‌شود. بنابر پژوهش میدانی، در شهری مثل تهران برای ازدواج و شروع زندگی دست‌کم به حدود چهل میلیون تومان نیاز است. در کنار این امور، میزان بالای مهریه نیز می‌تواند مانعی اقتصادی بر سر راه ازدواج شمرده شود. طبق برخی بررسی‌ها بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ سکه به‌طور معمول، مهریه ازدواج تعیین می‌شود.
ج) دشواریِ یافتن گزینه مناسب
نیافتن فرد مورد علاقه به مانعی جدی بر سر راه جوانان بدل شده است. اگرچه دختران و پسران، ۲۰ تا ۲۵ سالگی را سن مناسب ازدواج می‌دانند، مهم‌ترین علت به تعویق انداختن آن را نیافتن فرد مورد علاقه دانسته‌اند. گذر از جامعه سنتی- که نزدیکان و خویشان نقش جدی در معرفی افراد به یکدیگر برای ازدواج داشته‌اند- به جامعه مدرن، نابسامانی‌هایی را در این عرصه رقم زده و همین تحول امروزه سبب گرایش به سایت‌های همسریابی شده است و حدود ۲ درصد ازدواج‌ها از طریق اینترنت شکل می‌گیرد. این در حالی است که یافتن سایت مجاز در این موضوع بسیار دشوار است و سایت‌های غیرمجاز نیز بستری برای کلابرداری شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که تراکنش مالی در یکی از این سایت‌ها روزانه حدود ۱۲ میلیون تومان بوده است. در آبان ماه سال ۹۳ از فعالیت ۳۰۰ سایت غیرمجاز در زمینه همسریابی خبر داده شده است. جدول ذیل نیز بررسی علل تأخیر ازدواج در ایران را این‌گونه بیان می‌کند.
amar marriage
مطابق اطلاعات جدول، مهم‌ترین علت ازدواج نکردن پسران به ترتیب: مشکلات اقتصادی (۳۰ درصد)، بیکاری (۲۳ درصد)، ادامه تحصیل (۲۰ درصد)، نیافتن فرد مورد علاقه (۱۰ درصد)، پایین بودن سن (۸.۳ درصد)، درگیری خانواده‌ها (۳.۳ درصد) و موارد دیگر (۵ درصد) و مهم‌ترین دلیل ازدواج نکردن دختران (با وجود فراهم بودن امکانات) به ترتیب: نیافتن فرد مورد علاقه (۳۷.۱ درصد)، ادامه تحصیل (۲۵.۸ درصد)، پایین بودن سن (۱۶.۱ درصد)، درگیری خانواده‌ها (۹.۷ درصد) و عوامل دیگر (۱۱.۳ درصد) بوده است.
۵) تنزل اولویت ازدواج در بین جوانان
در کنار مشکلاتی که مانع ازدواج شده‌اند، گسترش سبک زندگی غربی تحت تأثیر فرآیند نوین‌سازی (مدرنیزاسیون) موجب راحت‌طلبی، فردگرایی و گریز از پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی شده و همین سبب تأخیر در سن ازدواج شده است؛ به‌گونه‌ای که روزبه‌روز اولویت ازدواج در نگاه جوانان پایین آمده، آخرین بررسی‌ها آن را اولویت هفتم آنان نشان می‌دهد.
دوماهنامه پایش سبک زندگی، سال چهارم، شماره ۲۲، آذر ۱۳۹۶، صفحات ۶۴-۶۸.