توحید صدوق: جلسه بیست و هفتم (صوت و متن)

توحیدصدوق استاد دکترفعالی- جلسه بیست وهفتم 5 /7/ 1394

در جلسه قبل حدیث شانزدهم بحث شد که خلاصةآن این بود که انسان، عمل خیرش را باید با عمل خیر دیگری استمرار بخشد. و اكنون ادامه احاديث.

حدیث17: امام رضا (ع) از رسول  گرامي اسلام نقل مي كنند:

‏ مَا جَزَاءُ مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْه بِالتَّوْحِيدِ إِلَّا الْجَنَّةُ؛^[1]جزاى كسى كه خداى عز و جل بر او انعام فرموده بتوحيد چيزى نيست مگر بهشت.‏

مضامین حدیث:

1. هر کس واجد توحید است او بهشتی می باشد. توحید شرط لازم و کافی برای ورود به بهشت است.

2. این حدیث شریف از مقام ختمی مرتبت نازل شده است که خداوند به هر کس توحید بدهد به او منزلت داده است. به تعبیری توحید، جز نعمت فراوان نیست.

نکات مرتبط با نعمت:

نكته اول:مفهوم شناسی

نعمت دو استعمال دارد؛ نَعمت كه مصدر مي‌باشد و به معناي خوش زیستن، بهره مند بودن، زندگی راحت داشتن و نِعمت كه اسم مصدر است و به معنای برکت، لطف، فضل و خیر آمده است. شاید مناسب‌ترین معادلش فضل باشد. اگر به باب افعال برود، إنعام می شود، یعنی دادن فضل و برکت به دیگری. متعلِّق انعام، عاقلین و ناطقینند یعنی انسان. توحید یکی از بهترین فضل‌ها و برکات و نعمت‌ها است که خداوند به انسان‌ها می‌دهد.

نكته دوم:تبیین حقیقت نعمت از نگاه خالق( خداوند مُنْعِم)

یکی از اسم‌های شریف خدا، اسم منعم است که به معنی نعمت گستر می‌باشد. در قرآن آیات متعددي در مورد نعمت وجود دارد (بیش از صد آیه). در اينجا به برخي آيات اشاره مي‌كنيم.

آيه اول

فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَکْرَمَنِ؛^[2]امّا انسان، هنگامی که پروردگارش وی را می آزماید، و عزیزش می دارد و نعمت فراوان به او می دهد، می گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته است.

در این آیه بیان شده که حالات انسانها تابع شرایط می باشد. حالات انسان بايد تابع اعتقادات باشد نه شرائط بيروني. اعتقاد انسان باید این گونه باشد که از خدا فقط رحمت صادر می شود. رحمان به هنگام نیاز، بی توقع و بی منّت عطا می کند. اگر انسان به این مفهوم برسد شادترین، داراترین، تواناترین و داناترین انسان روی زمین است.

 نکتة مهم این است که انسان باید شرایط ساز باشد نه تابع شرایط. انسان باید انسان ساز باشد.

آيه دوم

يا بَني‏ إِسْرائيلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتي‏ أَنْعَمْتُ عَلَيْکُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدي أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَ إِيَّايَ فَارْهَبُونِ؛^[3]ای فرزندان اسرائیل، نعمتهایم را که بر شما ارزانی داشتم به یاد آرید، و به پیمانم وفا کنید، تا به پیمانتان وفا کنم، و تنها از من بترسید.

انسان باید نعمت شناس باشد و بهترین راه شکر نعمت، شناخت نعمت است. در مباحث قبل ذکر شد که بهترین راه شکر نعمت، دیدن آن نعمت به معنی عام آن است. تمام اشیاء و کائنات به انسان خدمت می کنند و خدمتشان زمانی معلوم می‌شود که آن نعمت کم شود.

واژه «نِعْمَتِی» در آیه دو معنا دارد؛ یکی نعمت‌های با واسطه و دیگری نعمت‌های بی‌واسطه خداوند متعال.

آيه سوم

فَکُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلالاً طَيِّباً وَ اشْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ؛^[4]پس، از آنچه خدا شما را روزی کرده است، حلال [ و ] پاکیزه بخورید، و نعمت خدا را- اگر تنها او را می پرستید- شکر گزارید.

در اين آيه نكاتي قابل توجه مي‌باشد.

اولاً:نِعْمَةَ اللَّهِیعنی نعمتهایی که خداوند متعال به انسان داده است ( باواسطه یا بی واسطه).

ثانياً:در اینجا شكر نعمت مطلوب است. شکر نعمت ابعادی دارد که اولین آن ذکر نعمت و دیدن آن است. باید نعمت ها و برکات خداوند را لحظه به لحظه دید.

ثالثاً:شكر نعمت یکی از ابعاد عبادت است. عبادت در عرف قرآن ابعاد وسیعی دارد. شکر یکی از ابعاد عبادت است و هر کس شکر کند، او عبادت کرده است.

آيه چهارم

ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَکُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلي‏ قَوْمٍ حَتَّي يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَميعٌ عَليمٌ؛^[5]این [ کیفر ] بدان سبب است که خداوند نعمتی را که بر قومی ارزانی داشته تغییر نمی دهد، مگر آنکه آنان آنچه را در دل دارند تغییر دهند، و خدا شنوای داناست.

این آیه مرتبط با آیه 11 سوره رعد می باشد که خداوند متعال می فرماید:

إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّي يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ؛^[6] در حقیقت، خدا حال قومی را تغییر نمی‌دهد تا آنان حال خود را تغییر دهند.

در حقيقت مضمون آيه اين است كه تا تغییر نکنید تغییر نمی‌کنم. اگر انسان‌ها بد بشوند، خدا و کائناتش هم تغییر می‌کنند. خداوند به هیچ انسانی دست اخوّت جبری نداده است. هر کس بخواهد شرائطش بگونه‌ای بشود که تا کنون نبوده، باید خودش بگونه‌ای شود که تا حالا نبوده است، پس بهتر شوید تا بهتر شود.

شرائط معني عالم بیرون است و تغییر براي عالم درون است. آیه می‌فرمايد: تنها راه تغییر دادن بيرون، تغییر دادن درون است. انتظار فرج بدون تحوّل درون ممکن نیست. در علم روان‌شناسي بيشتر به تغييرات بيروني توجه مي‌شود.