زندگی معنوی: جلسه سی ام (صوت و متن)

زندگی معنوی ـ جلسه سی­ ام  مورخ 29/ 6/ 1394

در جلسات گذشته، باب «یقظه»، به عنوان اولین منزل سیر و سلوک به سوی خداوند، به پایان رسید و پس از آن، وارد منزل دوم از کتاب منازل السائرین؛ یعنی، توبه شده­ و اشاره کردیم که توبه؛ یعنی، بازگشت و حرکت به سمت نقطه­ای که در آن بوده­ایم، و این مهم­ترین رسالت انسان است. در ادامه، دو آیه از قرآن و نکات مهم آن، در این باره مطرح گردید. و  اکنون ادامه بحث.

واژه­ ها در عرفان سه دسته هستند:

1.       واژگان دینی با مفاهیم دینی؛ مانند، توبه.

 

2.       واژگان که دینی نیستند ولی مفهومشان دینی و برگرفته از قرآن و روایات است؛ مانند، تواجد.

 

3.       واژگان ابداعی، که با عنوان «رموز عرفانی» بیشتر در ادبیات عرفانی به کار رفته است؛ مانند، جام.

 

بنابراین، «توبه» واژه­ای است قرآنی با مفهومی قرآنی؛ یعنی، واژه و مفهوم «توبه»، هر دو از آیات و روایات، اخذ شده است.

آیه­­ سوم:

 

وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛[1]اى مؤمنان، همگى [از مرد و زن‏] به درگاه خدا توبه کنید، امید که رستگار شوید.

نکاتی از آیه درباه توبه:

نکته اول: «جَمِیعًا» اشاره دارد به این که،توبه­ از خطا و معاصی، وظیفة همگان است؛ و صورت جمعی و گروهی آن، قرآنی­تر می ­باشد.

نکته دوم: آدمی تا زمانی که به عصمت نرسیده باشد باید تائب باشد، و با توجه به معنای توبه؛ یعنی بازگشت به مبدأ، وظیفة انسان در این جهان، دوام رجوع به مبدأ است. پس، یا توبه، یا عصمت.

نکته سوم: عصمت، یک مقام است که اکتسابی است و هر انسانی می­تواند بدان دست یابد؛  برخلاف منصب، که خداوند برمی­گزیند؛ مانند منصب رسالت، نبوت و امامت. نیل به عصمت، برای کسانی که در مسیر آن هستند، آسان و برای کسانی که وارد آن نشده­اند، پیچیده است.

نکته چهارم: از خطاب آیه نسبت به «الْمُؤْمِنُونَ»، بدست می­ آید اولاً غیر مومن نمی­ تواند تائب باشد و ثانیاً، ایمان، دارای مراتب بوده و یکی از راه­های افزایش مراتب ایمان، «توبه» است.

در ضمن، این آیه، نظریه متکلمین معتزله و امامیه، مبنی بر این که  گناه، انسان مومن را از ایمان خارج نمی­کند؛ بلکه بین ایمان و کفر، منزل سومی وجود دارد به نام فسق، را ثابت می­داند.

نکته پنجم: «فلاح» در نگاه قرآنی تا حد زیادی معادل واژة «موفقیت» است. موفقیت، یعنی نیل به هدف دلخواه که شامل سه محور اساسی است: هدف، برنامه و روش مناسب؛ هر انسانی که در یکی از این سه محور، مشکل داشته باشد، انسان موفقی شمرده نمی­شود. البته، اهداف، دو دسته­اند: اهداف دلخواه و اهداف الهی. «فلاح»؛ یعنی، نیل به اهداف الهی و از این جهت با «موفقیت» متفاوت است و به عبارت دیگر، فلاح، یعنی موفقیت در امور الهی، معنوی و غیر مادی، که اگر حاصل شود موفقیت مادی نیز به صورت قطعی و تضمینی حاصل خواهد شد.

«توبه»، مبدأ فلاح و آغاز نیل به موفقیت معنوی است. یکی از اهداف معنوی، رسیدن به مقام عصمت است، بنابراین؛ یکی از مصادیق فلاح، عصمت است.

توبه، راهکاری است برای : 1. تقویت ایمان  و  2. موفقیت معنوی

نکته ششم: به قرینه صدر آیه که به «غض بصر» اشاره دارد، می­توان گفت مهم­ترین توبه، توبه از نگاه حرام است همان­طورکه مهم­ترین نوع معاصی، گناهان چشم؛ بویژه خیانت چشم در مسائل جنسی است.

[1]. نور/۳۱