زندگی معنوی : جلسه صد و نهم ( صوت و متن )

دانلود فایل جلسه 109 زندگی معنوی
باب پنجم: تفکّر
وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ. (نحل: ۴۴)
اعْلَمْ أَنَّ التفکر تلمّس البصیره لاستدراک البغیه. وَ هُوَ ثلاثه أَنْوَاعِ: فکره فی عین التوحید، وَ فکره فی لَطَائِفِ الصنعه، وَ فکره فی معانى الْأَعْمَالِ وَ الْأَحْوَالِ. فَأَمَّا الفکره فی عین التوحید، فهی اقْتِحَامِ بَحْرِ الْجُحُودُ، لا ینجى مِنْهُ إِلَّا الِاعْتِصَامِ بضیاء الکشف، وَ التمسک بِالْعِلْمِ الظَّاهِرُ.
نکته اول: متعلق تفکر
متعلق تفکر در قرآن شش مورد بیان شده است:
• وحی و نبوت(انعام/50)
• قرآن(حشر/21، نحل/44)
• پدیده‌های اجتماعی(بقره/266)
• تاریخ و ابعاد آن (احزاب/176)
• مرگ (زمر/49)
• امور تکوینی(آل عمران/191)
 آیا تا کنون به دعوت قرآن به تفکر در امور ششگانه فوق، پاسخ مثبت داده‌ایم.(وقت و هزینه)
 راه گشایش بشر، تفکر (در اموری که خالق هستی به او گفته) است. چرا که فکر خالق است.
نکته دوم: تعریف تفکر
در فراز بعدی خواجه تفکر را تعریف می‌کند. تفکر یعنی به‌کارگیری بصیرت جهت نیل به نتیجه. فکر در منطق و فلسفه مجموع سه حرکت است:
• حرکت از مجهول به مطلوب(مبادی به مطالب)
• حرکت میان مطالب(معلومات درونی) و انتخاب یک مطلوب (معلوم)
• حرکت از مطلوب(معلوم) به سمت مجهول نخستین
 مقایسه تعریف منازل و منطق:
شباهت: در تعریف منازل، تفکر نوعی حرکت است از مبدأ به مقصد. در تعریف منطق، ما نتیجه‌گرا و غایت‌گرا هستیم.
تفاوت: تفاوت مهم در بصیرت است. اگر شخص به کشفی نائل آید و با آن بصیرت به غایت و نتیجه‌ای سیر نماید، این تفکر است. به بیان دیگر مقدمات تفکر در تعریف منطقی از سنخ علوم حصولی‌ است اما مقدمه تفکر در علم سیروسلوک(عرفان) و این کتاب، از سنخ علم حضوری است. بصیرت و کشف نوعی علم حضوری است. اگر عارفی به کشف و شهودی دست یافت و آن را مقدمه نیل به نتیجه‌ای کرد، این فرآیند نامش تفکر است.
نکته سوم: گونه‌شناسی تفکر
خواجه تفکر را به سه گونه تقسیم می‌کند:
• تفکر در اصل توحید
• تفکر در زیبایی‌های آفرینش
• تفکر در معانی اعمال و احوال انسان‌ها
گونه اول: تفکر در اصل توحید
فکر در اصل توحید فرو افتادن در اقیانوس عناد و کفر است. انسان از این اقیانوس نجات پیدا نمی‌کند مگر با چنگ زدن به نور کشف و تمسک به علم ظاهر.
 اگر تفکر را با رویکرد اهل نظر (فلاسفه) بکار ببندیم، نتیجه‌اش اقتحام است، اما از راه کشف و تمسک به علم ظاهر، آدمی قطعاً به عمق توحید راه خواهد یافت.
مواجهه با تفکر:
• اهل نظر بیراهه است.
• اهل تحقیق راه نیل به توحید(و هدف) است.
 قرائت‌های چهارگانه از توحید(رویکرد و طرز تلقی)
• کلامی (علم نقلی)
• فلسفی(علم عقلی)
• قرآنی (علم نقلی)
• عرفانی (علم شهودی)
نکته چهارم: چرا مواجهه با تفکر در عین توحید با شیوه اهل نظر به عناد می‌انجامد؟
بیان اول:
مقدمه اول: تفکر به شیوه اهل نظر یعنی چیدن مقدمات جهت رسیدن به نتیجه (خردورزی برای رسیدن به توحید)
مقدمه دوم: مقدمات غیر از نتیجه است (استدلال چیزی است و نتیجة استدلال چیز دیگری است)
نتیجه: مقدمات که غیر از نتیجه است، راهزن نتیجه است.( مقدمات غیر از توحید است و غیر از توحید، حجابی است برای توحید). فرآیند استدلال آوری، غیر از نتیجه(توحید) است. انسان محو مقدمات می‌شود تا به توحید برسد!
بیان دوم:
مقدمه اول: ابزار اهل نظر جهت تفکر، عقل است.
مقدمه دوم: عقل موجودی متعیّن و محدود است.
مقدمه سوم: با استفاده از موجود محدود به موجود نامحدود نمی‌توان رسید.
نتیجه: با شیوه اهل نظر هرگز به توحید نمی‌شود دست یافت.
بیان سوم:
مقدمه اول: شیوه تعقل در باب توحید بدین گونه است که برهانی تنظیم کنیم.
مقدمه دوم: برهان دو نوع انّی و لمّی است. در باب خداوند برهان انّی بکار می‌رود.
مقدمه سوم: معنای برهان انّی این است: سیر از غیر خدا(معلول) به خدا(علت) است.
مقدمه چهارم: از غیر خدا به خدا نمی‌توان رسید. معنای برهان انّی رسیدن به خدا از طریق غیرخداست.
امام حسین علیه السلام در دعای عرفه می‌فرماید:
أیَکُونُ لِغَیْرِکَ مِنَ الظُّهُورِ مَا لَیْسَ لَکَ حَتَّی یَکُونَ هُوَ الْمُظْهِرَ لَکَ مَتَی غِبْتَ حَتَّی تَحْتَاجَ إِلَی دَلِیلٍ یَدُلُّ عَلَیْکَ وَ مَتَی بَعُدْتَ حَتَّی تَکُونَ الآْثَارُ هِیَ الَّتِی تُوصِلُ إِلَیْکَ عَمِیَتْ عَیْنٌ لا تَرَاکَ عَلَیْهَا رَقِیبا وَ خَسِرَتْ صَفْقَةُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّکَ نَصِیبا…؛ آیا برای غیر تو ظهوری هست که آن ظهور برای تو نباشد تا ظاهر کننده تو باشد؟! آیا موجودی غیر از تو ظهوری دارد که آن ظهور برای تو نباشد تا آن چیز ظاهر کننده تو باشد… کور باد چشمی که تو را رقیب خود نبیند و بی سود باد دستمایه کسی که از حجت تو نصیبی نداشته باشد.
باید نخست خدا را دید و سپس از طریق آن، جهان را دید. به بیان دیگر چون خدا هست، جهان هست، نه اینکه چون جهان هست، خدا هست.
جمع بندی: هر دو مسیر بروی انسان باز است و هر یک اقتضائات خودش را دارد اما جمع کردن میان آن دو بهتر است.