ازدواج؛ چیستی و چرایی
نویسنده: عبدالرضا آتشین‌صدف
مقدمه
نیاز به ازدواج یکی از بهترین نیازهای آدمی است که دین مقدس اسلام به آن اهمیت فراوانی داده و سنت ازدواج را از بهترین سنت‌های دینی شمرده که مایه برکات بی‌شماری است. خداوند در قرآن کریم در آیه‌های ۲۱ و ۱۸۹ سوره‌های روم و اعراف می‌فرماید: «و از نشانه‌های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد. در این معنا نشانه‌هایی است برای اهل تفکر» (سوره روم، آیه ۲۱).
«او کسی است که شما را از تن یگانه‌ای آفرید و همسرش را از او پدید آورد تا در کنار او آرام گیرد و…» (سوره اعراف، آیه ۱۸۹).
اهمیتی که اسلام برای ازدواج و خانواده قائل شده، در اصل دهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بازتاب یافته و براساس آن خانواده واحد بنیادین جامعه اسلامی محسوب می‌شود؛ لذا همه قوانین و مقررات و برنامه‌های مربوطه باید در جهت آسان‌کردن تشکیل خانواده و پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد.
امروزه با توجه به گسترش شهرها و افزایش شهرنشینی یکی از موضوعاتی که حائز اهمیت است تغییر در سبک زندگی افراد است و تغییر در سبک زندگی بر بسیاری از زمینه‌های مهم زندگی تأثیر می‌گذارد؛ از جمله تغییر در رفتار افراد، بر فرهنگ، بر نیاز افراد، بر شخصیت افراد، بر نوع روابط افراد، تغذیه افراد، سن ازدواج افراد و بر اخلاق فیزیولوژی افراد و … که ما در اینجا درصددیم تا به مسئله افزایش سن ازدواج که با تغییر در سبک زندگی ایجاد شده است بپردازیم.
ازدواج یکی از اساسی‌ترین و در عین حال حساس‌ترین مراحل زندگی انسان به‌شمار می‌رود و نه تنها در سلامت جسمی و روانی فرد مؤثر است، بلکه نقش مهمی در ورود انسان به دوره بزرگسالی برعهده دارد. خانواده مهم‌ترین نهاد اجتماعی و کوچک‌ترین هسته جامعه است و از یک زن و مرد و فرزندان آنان تشکیل می‌شود. اساس و رکن اصلی خانواده به‌عنوان زیر بنای جامعه، ازدواج است. از طرفی ازدواج پدیده مطلق و فارغ از بستر زمان و مکان نیست. در هر زمان و در هر جامعه چهره‌ای خاص دارد و با جامعه نیز دگرگون می‌شود.
از دیدگاه جامعه‌شناسی، ازدواج یک قرارداد اجتماعی و ضامن بقای نسل انسان است و آرامش و امنیت یک جامعه، نتیجه ازدواج سالم و محیط آرامش‌بخش خانواده است. در جوامع گوناگون در امر ازدواج و تشکیل خانواده اهداف و انگیزه‌های متعددی بوده که به‌طور عمده می‌توان به عوامل اجتماعی، نیاز اقتصادی و عشق و میل به داشتن فرزند اشاره کرد.
در سال‌های اخیر، پدیده ازدواج که منشأ وقوع ولادت و باروری و به‌عنوان عامل بسیار مؤثر بر ساخت سنی و جنسی جمعیت و افزایش آن محسوب می‌شود، در کشور ما دست‌خوش تحولات قابل توجهی شده است. ازدیاد جمعیت دختر و پسر واقع در مدار ازدواج که بیش از یک‌سوم جمعیت کشور را تشکیل داده‌اند و حاصل افزایش شدید موالید دهه ۶۰ هستند از یک‌سو، و از سویی دیگر بازتاب تحولات واقع‌شده در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، نظیر افزایش شهرنشینی و باسوادی و به‌ویژه تحصیلات زنان و تمایل به کسب درآمد و شغل مناسب در پیش از ازدواج که از نشانه‌های حرکت جامعه به‌سوی مدرنیزه شدن است، افزایش سن ازدواج جوانان در کشور برای دولت‌مردان و جامعه محققین نگران‌کننده شده است.
تأثیرپذیری کشور ایران از فرآیندهای توسعه و شهرنشینی که از دهه‌های گذشته آغاز و تاکنون ادامه داشته است، زمینة تغییر ساختار فکری و نگرش افراد جامعه را نسبت به ازدواج و تشکیل خانواده فراهم کرده است و این تأثیرپذیری در استان‌های مختلف کشور که به لحاظ ساختار اقتصادی، اجتماعی، و سطح توسعه یافتگی متمایز از یکدیگر هستند موجب شده رفتارهای جمعیتی متفاوتی از جمله ناهم‌گرایی در وضعیت زناشویی و سن ازدواج در آنها پیش آید.
اکنون در جامعه به‌جای اینکه شاهد همسرگزینی باشیم گهگاه شاهد همسرگریزی جوانان هستیم. آنان اصل زوجیت، ضرورت و نیاز فطری و روانی را با تجهیزاتی مانند مهریه سنگین، هزینه‌های هنگفت عقد و عروسی و رهن و اجاره و خرید مسکن و ده‌ها مسئله دیگر خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی ملازم و همراه می‌دانند و در نتیجه ازدواج را همچون مشکلی عظیم فرارویشان می‌بینند. این در حالی است که در فرهنگ و ارزش‌های اسلامی، اصل زوجیت مستقل از فرآیند عروسی و تشکیل خانواده و فرزندآوری است و غالب هزینه‌های غیرمرتبط با امر ازدواج کاملاً غیر ضروری است.
از پیامدهای زندگی در جامعه امروزی، تغییر در شکل زندگی انسان است. انسان امروز در هر دو بعد فردی و جمعی، شیوه‌ای متفاوت از زندگی را انتخاب کرده است. یکی از این موارد، اختلاف در شیوه تشکیل بنیان خانواده است که این اختلاف هم دوران قبل از ازدواج و هم دوران پس از ازدواج را دربرمی‌گیرد. زندگی مجردی در دنیای امروز، تنگناهای عرفی و اجتماعی نسل‌های پیشین را ندارد. حق انتخاب انسان‌ها در نحوه انتخاب همسر و روابط اجتماعی گسترده سبب شده، نیاز به ازدواج از یک ضرورت قطعی به یک انتخاب رفتاری تقلیل یابد. منظور از سن ازدواج سنی است که افراد در آن سن به زندگی زناشویی وارد می‌شوند.
ازدواج بدون شک مهم‌ترین رویداد زندگی افراد جامعه ما تلقی می‌شود و این مسئله یکی از شایع‌ترین پدیده‌های اجتماعی و یکی از اساسی‌ترین آن‌هاست، به‌ویژه در جامعه ما که جامعه‌ای جوان است و سن واقعی ازدواج و سن ایده‌آل آن برای آن ظرف زمانی و ظرفیت عملکردی خانواده را در ابعاد متعدد اجتماعی و فرهنگی رقم می‌زند و نقشی تعیین‌کننده در دامنه اشتغال، سطح آموزشی، هرم سنی جمعیت، باروری و مرگ و میر و استحکام یا ازهم‌گسیختگی خانواده ایفا می‌نماید؛ زیرا نوسانات مربوط به سن ازدواج در سطح جامعه تأثیر به‌سزایی برجا می‌گذارد و عوارض و عواقب بهداشتی و اجتماعی آن بر خانواده‌ها، متعدد و انکارناپذیر است. با توجه به آمار ارائه شده در سال ۱۳۹۰ در کشور در حدود ۵/۲۳ میلیون نفر مجرد وجود دارد که اگر درباره آنان و آینده‌شان تدبیری اندیشیده نشود مسلماً شاهد بروز انواع آسیب‌ها و انحرافات هم در خانواده و هم در بعد وسیع‌تر آن یعنی جامعه خواهیم بود.
دوماهنامه پایش سبک زندگی، سال چهارم، شماره ۲۲، آذر ۱۳۹۶، صفحات ۵۶-۵۷.