اسباب‌بازی؛ راهکارها و اقدام‌ها

مشکلات تولید اسباب‏بازی در ایران، فراتر از مسائلی است که یک کالای کاملاً اقتصادی با آن رو به‌رو است. در تولید اسباب‏بازی، به‌عنوان یک کالای فرهنگی، از یک‌سو باید چشم به شرایط اقتصادی دوخت و از سوی دیگر باید به نکات روان‌شناختی، جنبه‏های آموزشی و پرورشی و ملاحظات فرهنگی و اجتماعی توجه کرد.
از آن‏رو که مصرف‌کننده اسباب‏بازی، کودکان و نوجوانان هستند، توجه به جذّابیت‏های اسباب‏بازی بسیار مهم است. تلفیق این جذابیت‏ها با جنبه‏های آموزشی و پرورشی می‏تواند یک آرمان باشد؛ ولی در جامعه ما بیشتر تولیدکنندگان به‌دلیل وجود مشکلات مختلف، نتوانسته‏اند حتی تولیدات خود را به این آرمان‏ها نزدیک کنند. برای پیش‌گیری از آسیب­ها و یا مقابله با آن، راهکارهایی به نظر می­رسد:[۱]

۱) نقش خانواده

دقت در انتخاب اسباب‌بازی یکی از مهم‌ترین راه­های پیش‌گیری از آسیب­های گوناگون اسباب‌بازی است. انتخاب و خرید اسباب‏بازی‌ها باید با هدف انجام شود. بهترین اسباب‌بازی آن است که کودک را مجذوب خود کند و حس کنجکاوی او را برانگیزد. یکی از ویژگی‌های اسباب‌بازیِ مناسب برانگیختن حس کنجکاوی کودک است. اسباب بازی خوب نه تنها نباید تکراری به نظر برسد، بلکه باید حس کنجکاوی او را برانگیزد. اسباب‌بازی را مناسب سن و علاقه کودک انتخاب کنید. بازی باید مهارتی را به کودک بیاموزد؛ مثلا کودکان خردسال به اسباب‌بازی‌هایی نیاز دارند که هر پنج حس آنان را تقویت کنند.
هنگام خرید اسباب‌بازی برای کودک نه تنها تناسب آن با محدوده سنی ضروری است بلکه باید از بی‌خطر بودن و سرگرم‌کنندگی آن نیز مطمئن بود. اسباب‌بازی نباید کودک را به سوی خشونت و تکرار رفتارهای خشن سوق دهد. مهم‌تر آن‌که اسباب‌بازی باید متناسب با فرهنگ و  بینش اسلامی ایرانی انتخاب شود.

۲) تقویت بخش تولید و طراحی اسباب‌بازی­های بومی

وجود نداشتن صنعت ساخت اسباب‌بازی چه در بخش تولید،  چه طراحی و تکنولوژی سبب شده تا نیاز کودکان تأمین نشود. در سیستم آموزش عالی، رشته تخصصی خاصی که به اسباب‌بازی کودکان از ‌جمله طراحی و دیگر موارد توجه داشته باشد وجود ندارد. از این‌رو لازم است ضمن توجه به صنعت اسباب‌بازی زیرساخت­های آن مانند طراحی و تولید متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی مورد نظر قرار گیرد.
پژوهش، عنصر پایه‏ای در سیاست‏گذاری‏های فرهنگی است. بدون پژوهش و تحقیقات راهبردی نمی‏توان هیچ کالایی را تولید کرد. توجه نکردن دانشگاه‏ها و مراکز تحقیقاتی به بررسی و طراحی اسباب‏بازی کودکان و نوجوانان و عدم بهره‏گیری شرکت‏ها و کارخانه‏های تولید اسباب‏بازی از نیروهای فنّی و متخصص که اسباب‏بازی را با رویکرد علمی و روان‌شناختی طراحی کنند و بسازند، یکی از مشکلات اساسی در زمینه تولید اسباب‏بازی است.
اگر سیاست‏گذاران فرهنگی کشور، به موضوع اسباب‏بازی کودکان با دیدی عمیق‏تر بنگرند، خواهند توانست با پژوهش و با به‌کارگیری طراحان مبتکر، هم‏آهنگ با فرهنگ ایرانی، طرح‏های جذّابی را ارائه دهند. لازمه این کار، به‌کارگیری استعدادها، شناخت و آگاهی از نیازها و ویژگی‏های روحی کودکان و نوجوانان و پژوهش‏های علمی گسترده در این زمینه است.

۳) توجه به بعد شخصیت‌سازی اسباب‌بازی­های بومی

بی‌شک شخصیت‌سازی، حمایت رسانه‌ای و تبلیغاتی مهم‌ترین نکته قابل تأمل در زمینه رشد صنعت اسباب‌بازی و تشویق کودکان به انتخاب اسباب‌بازی­های بومی است. با استفاده از این ابزارها و معرفی قهرمانانه از یک چهره واقعی و یا خیالی، بازار خرید با کم‌ترین ریسک مهیا می‌شود؛ زیرا این عروسک‌ها قبل از رسیدن به مرحله عروسک، قبلا مسیری از میان رمان، انیمیشن، فیلم و بازی‌های رایانه‌ای را طی کرده‌اند. مثال‌های معروف در این زمینه اسپایدارمن و هری‌پاتر هستند.
بازی‏ها و اسباب‏بازی سنّتی بر اساس نیازهای مختلف جامعه به‌وجود آمده‏اند. برخی از آن‌ها فقط جنبه تفریحی و برخی دیگر جنبه آموزشی دارند. ولی بی‏گمان هیچ‏یک از بازی‏ها و اسباب‏بازی سنّتی، جنبه بدآموزی ندارد؛ ولی هرکدام به‌گونه‏ای برای پرورش اندیشه و جسم و کسب و افزایش مهارت‏ها، نقش مثبتی دارند.
برای نمونه، «عروسک‏های خیمه‏شب بازی» که با مهارت ساخته می‏شدند و هنرمندان باذوق، ماجراهایی را از زبان عروسک‏ها نمایش می‏دادند و کودکان با این حسّ که آن‌ها واقعیت دارند، در تخیل خود شخصیت آن‌ها را مرور می‏کردند و خوب یا بد بودن آن‌ها می‏توانست بر اخلاق آنان اثر بگذارد.
هر چند در گذشته توان مالی بسیاری از خانواده‏ها ضعیف بود، اما پدران و مادران توان عاطفی بالایی داشتند و با ساخت اسباب‏بازی چوبی و پارچه‏ای ساده می‏توانستند با قلب و خیال کودکان‌شان همراه شوند و آنان را به آینده امیدوار کنند. تمامی کارکردها و ویژگی‏های انواع بازی‏های رایج، در بازی‏های سنّتی وجود دارد و این نوع بازی‏ها و اسباب‏بازی می‏توانند در هویت‏یابی کودکان و نوجوانان نقش مثبت داشته باشند.
در دهه‏های اخیر، با توجه به تحولاتی که در جامعه به‌وجود آمده است، بازی‏ها و اسباب‏بازی سنّتی تغییرات بسیاری کرده‏اند. بسیاری از آن‌ها به فراموشی سپرده شده و بازی‏ها و اسباب‏بازی تازه و وارداتی، جانشین آن‌ها شده‏اند که متأسفانه در بیشتر موارد پاسخ‌گوی نیازهای کودک نیستند و بیشتر آن‌ها بدآموزی‏های خاص خود را نیز دارند. بنابراین، پیشنهاد می‏شود که اسباب‏بازی بر پایه فرهنگ خودی طراحی و ساخته شود.
البته در چند سال اخیر، مجامع فرهنگی و صدا و سیما در این زمینه تلاش‏هایی کرده‏اند که عروسک‏های دارا و سارا، کلاه قرمزی و… نمونه‏هایی از آن تلاش‏است. هرچند این تلاش‏ها ارزش‏مند و امیدوارکننده‏اند؛ ولی به‏هیچ‌رو کافی نیستند. پس باید الگوهای متنوع ارائه شود و تولیدکنندگان داخلی به جای تقلید و الگوبرداری از نمونه‏های خارجی، آن‎‌ها را با کیفیت مطلوب تولید کنند.

۴) نظارتبر تولید و واردات اسباب‏بازی

اسباب‏بازی، تأثیر فراوانی بر روح و روان کودک دارد. از این‏رو، باید در تولید و واردات و انتخاب اسباب‏بازی کودکان کمال دقّت و توجه را داشت. پیشنهادهایی برای نظارت بر تولید و واردات اسباب‏بازی ارائه می‌شود:
سازمانی ویژه برای تبیین معیارهای لازم برای تهیه اسباب‏بازی تأسیس شود تا بر چند و چون تولید و واردات اسباب‏بازی نظارت کند.
با توجه به اهمیت هویت‏یابی و نقش اسباب‏بازی در شکل‏گیری آن، سیاست‏گذاران باید توجه خود را به شیوه‏هایی معطوف دارند که از طریق آن‌ها مفاهیم و ارزش‏های ملّی و مذهبی به کودکان انتقال یابد.
تولید و ساخت اسباب‏بازی در حقیقت کار فرهنگی است، نه فقط اقتصادی و وسیله کسب درآمد. به همین دلیل، ضرورت دارد که همه شرکت‏های تولیدکننده اسباب‏بازی، برای طراحی و ساخت انواع اسباب‏بازی از نظر متخصصان روان‏شناسی، علوم تربیتی و طراحان صنعتی استفاده کنند.
«مرکز استاندارد و تحقیقات»، اسباب‏بازی را از نظر معیارهای لازم و «وزارت بهداشت و درمان»، مواد آن را از نظر کیفیت، رنگ و جنس بررسی کنند.
سمینارهای دوره‏ای درباره اسباب‏بازی و اطلاع‏رسانی در مورد کارکردها و پی‏آمدهای تربیتی، فرهنگی و اجتماعی آن، با استفاده از دانشگاهیان و کارشناسان تشکیل شود.
نشریه ویژه صنعت اسباب‏بازی منتشر شود و در آن، آخرین تحقیقات و دست‏آوردهای علمی و صنعتی مربوط به بازی و اسباب‏بازی بیان شود تا سطح آگاهی تولیدکنندگان، فروشندگان و مربیان افزایش یابد.

۵) تعیین استاندارد و معیارهای تعریف شده در تولید و ساخت اسباب‏بازی

طراحی، تولید و ساخت اسباب‏بازی در ایران از استاندارد و معیارهای تعریف شده علمی که در کشورهای پیشرفته و صنعتی مانند چین و ژاپن در نظر گرفته می‏شود، پیروی نمی‏کند. طراحان خارجی به‌دلیل به‌کارگیری روش‏ها و اصول فنّی مناسب در کار، توانسته‏اند طرح‏های خودشان را با سلیقه خاص مصرف‌کننده منطبق کنند و در سطح جهانی برای خود جایی باز کنند. در حالی‍‌که طراحان ما بر اساس سلیقه‏های شخصی خود و یا الگوبرداری و تقلید از اسباب‏بازی خارجی، اقدام به ساخت و تولید اسباب‏بازی می‏کنند.
ناگفته نماند، تا زمانی که فرهنگ بازرگانی و تجاری بر جامعه حاکم باشد و اسباب‏بازی را یک عامل اقتصادی بدانیم همه معیارها و ارزش‏ها تحت‏الشعاع آن قرار می‏گیرد و تنگناها و مشکلات موجود هرگز حل نخواهد شد. از این‌رونکاتی برای تولیدکنندگان و عرضه‏کنندگان اسباب‏بازی به نظر می­رسد:
نکته اصلی که تولیدکنندگان داخلی باید به آن توجه کنند، این است که ساخت اسباب‏بازی، باید طبق ساختارهای اجتماعی و معیارهای فرهنگ خودی باشد تا هم از فرهنگ جامعه در برابر تهاجم فرهنگی محافظت شود و هم مقدمات انتقال فرهنگ و ارزش‏های جامعه به کودکان و نسل آینده را فراهم سازد.
سازندگان و تولیدکنندگان اسباب‏بازی می‏توانند با رعایت معیارهای علمی ـ فرهنگی در به‌وجود آوردن هنجارهای نوین رفتاری، تغییر نگرش و باورهای اعتقادی و تحول ارزش‏ها سهم مؤثری داشته باشند.
امروز ثابت شده است که پژوهش، عنصر پایه‏ای در سیاست‏گذاری فرهنگی است، بنابراین، ضرورت دارد کارخانه‏های تولیدکننده اسباب‏بازی، بخشی به نام «پژوهش» داشته باشند تا در آن، تحقیقات روان‌شناختی و جامعه‌شناختی انجام دهند؛ زیرا ساخت اسباب‏بازی، در حقیقت یک کار فرهنگی برای رشد و تکامل شخصیت کودک و نوجوان است.
در واقع، پژوهش‏گران و تولیدکنندگان اسباب‏بازی باید در حرکتی هم‏آهنگ و هم‌سو برای بهینه‌سازی و ارتقای کیفیت محصولات اسباب‏بازی بکوشند و بدون این مشارکت، آهنگ طراحی، تولید، و عرضه اسباب‏بازی دچار جهت‏گیری ناهم‏آهنگ و ناهم‌ساز با معیارها و الگوهای فرهنگی و ارزشی جامعه خواهد شد. در این صورت، فرآیند جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری کودکان به تأخیر می‏افتد و آنان تحت تأثیر ارزش‏ها و هنجارهای برخاسته از بازی‏ها و اسباب‏بازی ساخت کشورهای بیگانه قرار می‏گیرند.

الف) فرهنگ خودی، ضابطه اصلی تولید اسباب‏بازی

رعایت معیارهای «فرهنگ خودی» در ساخت اسباب‏بازی، یکی از مسایل ضروری جامعه ماست که باید با برنامه ریزی گسترده و زیر نظر متخصصان و کارشناسان تعلیم و تربیت و امور فرهنگی اجرا شود. «فرهنگ خودی» به معنای مجموعه‏ای از بینش‏ها، باورها، گرایش‏ها و رفتارهای مادی و معنوی افراد یک جامعه است که به صورتی، به نسبت ثابت، از نسلی به نسل دیگر منتقل می‏شود.
در اندیشه اسلامی، تمامی باورها و ارزش‏ها، منشأ آسمانی دارد و همه رفتارهای فردی و اجتماعی بر اساس تعالیم الهی شکل می‏گیرد. بنابراین، «فرهنگ خودی» در اندیشه اسلامی همان تبلور مذهب آن جامعه است و ریشه در تعالیم اسلامی و پدیده‏های فرهنگی- تاریخی متناسب با مبانی اسلامی دارد.
اسباب‏بازی باید با ارزش‏ها و هنجارهای موجود در جامعه تناسب داشته باشد و برخاسته از فرهنگ خودی باشد؛ زیرا کودکان از طریق بازی و اسباب‏بازی با این ارزش‏ها و ضد ارزش‏ها آشنا می‏شوند. اسباب‏بازی‏ای که در اختیار کودکان گذاشته می‏شود، نمادی از واقعیت‏های بیرونی هستند. اگر این وسایل، مورد علاقه کودکان نباشد و با واقعیت‏های اجتماعی و فرهنگی سازگاری نداشته باشد، کودکان آن را به صورت اسباب‏بازی‏ای که نمادی از جهان واقعی است، نخواهند پذیرفت. حال اگر هدف این است که اسباب‏بازی کودکان، بر اساس الگوها و معیارهای «فرهنگ خودی» طراحی و ساخته شود، باید با رویکردهای جامعه‏شناسی، روان‌شناختی، مردم‌شناختی و دینی، شکل بگیرد و به فرهنگ مردم با دیدی نو نگریسته شود. بنابراین، پیشنهاد می‏شود که بازی‏های سنّتی احیا شود و اسباب‏بازی‏ای بر پایه فرهنگ خودی و سنّتی به تولید انبوه برسد.
باید توجه داشت که تولید اسباب‏بازی سنّتی بر پایه فرهنگ خودی به این معنا نیست که از امکانات و فن‌آوری‏های جدید در تهیه و ساخت آن‌ها استفاده نشود؛ بلکه منظور تولید و ساخت اسباب‏بازی‏ای است که کارکرد، محتوا و پیام آن‌ها با گذشته تاریخی و هویّت فرهنگی جامعه ما مرتبط باشد. بنابراین، این نوع اسباب‏بازی نیز می‏تواند بسیار جذّاب و متنوع باشد.

ب) جنبه‏های مثبت بازی‏ها و اسباب‏بازی سنتی

بازی و اسباب‏بازی، تجلّی زندگی یک جامعه و نشانی از تفاهم فرهنگی افراد آن جامعه است که تحت شرایط خاصی ایجاد می‏شود و خود، مفاهیم تازه‏ای را به‌وجود می‏آورد.

ج) اسباب‏بازی، وسیله‏ای برای آموزش و انتقال فرهنگ، نه کسب درآمد

یکی از کارکردهای اسباب‏بازی و در واقع مهم‏ترین کارکرد آن، انتقال ارزش‏ها و باورهای اجتماعی است. کودک از طریق بازی و استفاده از اسباب‏بازی، با نقش‏های گوناگون اجتماعی آشنا می‏شود و برطبق نظریه یادگیری مشاهده‏ای آلبرت بندورا، با ویژگی‏ها و نقش‏هایی که در بازی به وی القا می‏شود، همانندسازی می‏کند.
در جامعه ما، اسباب‏بازیِ آموزشی نیز تولید می‏شود و عده‏ای هم تحت‌تأثیر رویکرد تجارتی اسباب‏بازی قرار گرفته و به تولید و عرضه اسباب‏بازی مشغول‌اند و در عمل، اسباب‏بازی خارجی را وارد بازار می‌کنند و یا از نمونه‏های خارجی که هزینه کم‌تری دارند، الگوبرداری می‏نمایند. امّا تولیدکنندگان و عرضه کنندگان اسباب‏بازی باید توجه کنند که این روند بسیار خطرناک است؛ زیرا هر وسیله بازی بر اساس مقتضیات تربیتی، فرهنگی و اجتماعی جامعه سازنده آن تهیه و طراحی می‏شود. بی‏گمان استفاده و الگوبرداری از آن در فرهنگ‏ها و جوامع دیگر، نتایج منفی به همراه دارد و به عواقب ناهنجار در رشد و تربیت کودکان و نوجوانان می‏انجامد. بنابراین، هرگز به صلاح نیست که با تولید و عرضه اسباب‏بازی مخرب و بازی‏های کامپیوتری، کودکان و نوجوانان جامعه خویش را دچار انواع بحران‏های اخلاقی و تربیتی کنیم.

۶) توجه به جایگاه صدا و سیما در فرهنگ اسباب‌بازی

تلویزیون عضو ثابت و انکارناپذیر اکثر خانواده­هاست. عضوی که در بسیاری تصمیم­ها و افکار و حرکتها صاحب رأی است. با نگاهی به تحقیقات انجام شده دربارة کودک و تلویزیون مشخص می‌شود بیشترین تأثیر این جعبة جادو به کودکان و نوجوانان است و خواهی نخواهی کودکان در انتخاب هر چیز به‌خصوص اسباب‌بازی تأثیر و نظر تلویزیون را صائب می­دانند.
به نظر می­رسد برای اظهار نظر هر چند مجمل باید به بررسی و مطالعة بازار اسباب­بازی پرداخت. به همین جهت به ۳۰ مرکز فروش اسباب‌بازی و ۲۰ مرکز فروش لباس ـ در اغلب موارد فروشندگان عمده ـ مراجعه شد. طی این مراجعات معلوم گشت ۱۹­% فروش – یعنی بیشترین فروش اسباب­بازی- متعلّق به عروسک‌هاست و جالب آن‌که ۶۰­% این عروسک‌ها از کشورهای خارجی وارد می­شوند و در تولید داخلی نیز ۲۴­% عروسک‌ها با الگوهای کاملاً اروپایی تولید می­گردند.
همه این عروسک‌ها که نام تولید ایران را یدک می­کشند، لباس، کاملاً اروپایی است و گاه حتّی شرایط یک لباس ایرانی را ندارد. موها و چشم­ها با رنگ­های روشن ـ خارج از معمول ایرانیان ـ و خصوصیات ظاهری دیگر نیز بی­شباهت به خواهر خوانده­های اروپائیشان نیست و تنها ۱۶­% عروسکها شباهت­های نه چندان زیادی به فرهنگ داخلی دارند. از مجموع این ۱۶­% حدود ۸­% به نحوی با چهره­ها و ستاره­های تلویزیونی کودکان مربوط می‌شود و تا قبل از پایان تابستان[۲] حدود ۵/۳­% از عروسک­های ستاره­های تلویزیونی متعلّق به جناب کلاه قرمزی و پسرخاله بوده است. طبق گفته فروشندگان مقدار فروش عروسک­های کلاه قرمزی و پسرخاله در طول پخش برنامة مذکور بسیار زیاد بوده و فعلاً به‌دلیل اتمام پخش این برنامه با متقاضی اندکی روبه‌روست. از سوی دیگر ظهور چند عروسک جدید از ستاره­های تلویزیونی کودکان ـ البته نه با مقدار فروش عروسک­های ذکر شده ـ قابل ملاحظه است. «تا به تا» نام آشنایی است برای کودکان و عروسک­های آن که در طول بهار و تابستان به‌وفور یافت می­شد.
دربارة لباس نیز ـ هر چند به موضوع اصلی کاملاً مرتبط نیست ـ بررسی تمایلات کودکان بسیار قابل توجَه است. طبق نظر فروشندگان لباس و وسایل کودکان، ۸۵­% کودکان و نوجوانان ۴ تا ۱۳ سال، متمایل هستند بر روی لباس، کفش، کیف، جوراب، جامدادی، مداد و حتّی روی اسباب‌بازی‌های‌شان برچسب چهره­ای از ستاره­های کارتونی وجود داشته باشد.[۳] چهره­هایی از کارتون­های: فوتبالیست­ها، کارگاه ویژه، میتی­ کمون، ماسک و لوک خوش‌شانس مشاهده می‌شود که باز هم سهم سریال­های کارتونی خارجی بسیار بالاست ـ که شرح آن خواهد آمد.[۴] حالا این سئوال مطرح می‌شود که ستارة سینمایی و تلویزیونی چیست؟ و ظهور و افول‌اش چگونه است؟ در مورد ستاره­های سینمایی و تلویزیونی می­توان گفت: ستاره چهره­ای محبوب است که در یک زمینه دارای خصوصیات غالب با ویژگی خاص است و پس از مدّتی بین بعضی از گروه­های جامعه تبدیل به الگو می­گردد. با وجود آن که در اکثر موارد ستاره­ها در جنبه­ای خاص دارای توانایی می­باشند و در سایر جنبه­ها ضعف­هایی از آنان مشاهده می‌شود. ولی دیدگاه غالب مردم همراه با محبوبیت غیر قابل باوری است و فرد، بخصوص نوجوان با چنگ و دندان از شخصیت مورد علاقه خود دفاع می­کند و حتی کوچکترین ایراد آشکاری را در مورد او قبول و حتّی تصوّر نمی­کند.
می­توان به راحتی دید فوق ستاره­های بسیار کمی در بین جامعة ما شناخته شده­اند و سایرین فقط قسمتی از این محبوبیت­ها را از آن ِخود کرده­اند. دلیل عدم مطرح­شدن ستاره­ها به‌طور جدی دور بودن و نداشتن قابلیت دسترسی سریع ـ عدم حضور دائم ـ کوتاهی مدت عمر هنری و استقامت­های فرهنگی[۵] است.
دربارة ستاره­های کودکان و نوجوانان می­توان گفت: این ستاره­ها بسیار متغیّر و همراه با دگرگونی شدیدند. یکی از خصوصیت­های ستاره­ها که در بحث ما نمی­گنجد ایجاد تمایل طرفداران به همانندسازی است؛ به‌طور مثال لباس، مُد مو و طرز تکلّم، سریعاً توسط جامعة مورد نظر تقلید می‌شود. در طول پخش برنامة کلاه قرمزی و پسر خاله گفتن کلماتی مانند «اکشال نداره، مگه چیه، سیلین به جای سلام»، بسیار رایج بود. با توجه به عوارض منفی این ستاره­ها حال این سئوال مطرح است که آیا می­توان ظهور و افول ستارگان کارتونی و عروسکی را کنترل نمود و آیا می­توان عروسک­ها و برچسب­های هدف‌مندی را از این چهره­های محبوب کودکان تولید کرد؟ و نقش صدا و سیما کدام است؟ قبل از آن که به موضوع کنترل ستاره­ها بپردازیم به نظر می­رسد بیان خصوصیات ستاره­هایی که قابلیت تبدیل به عروسک و سایر اسباب­بازی‌ها را دارا هستند ضروری است.

۷) خصوصیات ستاره­های عروسکی

ویژگی­های ظاهری (لباس، ترکیب اندام و صورت مثل کلاه قرمز برای کلاه قرمزی و یا گویش­های ناهمگون برای تا به تا)
گویش و تکیه کلام خاص که قابل تقلید باشد.
حرکات بدنی ویژه
اسم­های ساده و بی­سابقه که در خاطر ماندگار شود.
ساده و صادقانه بودن حرکات و گفته­ها.
تکرار مرتّب و دنباله­داربودن برنامه­ها (به‌طور مثال کارتون فوتبالیست­ها با ۱۵۰ قسمت).
لازم به ذکر است کودکان زیر ۷ سال ترجیح می­دهند داستان در یک قسمت کامل شود و از به‌وجود آمدن پرسش­های گنگ در پایان که متصّل به قسمت بعد می‌شود رضایت کامل ندارند و بیشتر از کارتون­هایی مثل میتی­کمون و اکیوسان که در هر قسمت یک ماجرا را به‌طور مستقل بیان می­کند لذت می­برند، می­توان نتیجه گرفت عروسک­ها و اسباب‌بازی­های اکیوسان به همین دلیل با فروش خوب روبه‌رو شد. با توجّه به آنچه گذشت و از آنجا که کودکان و نوجوانان بزرگ‌ترین گروه بینندة سیمای جمهوری اسلامی هستند و نظرات مخاطبان و تأثیر عوامل متعدد اجتماعی در این گروه بسیار چشم‌گیر است، مطالعة روند این تغییرات می­تواند اطلاعات همه جانبه­ای را برای تدوین روش­های برنامه­ای برای سیاست‌گذاران و متولّیان امر کودک فراهم آورد.
برنامه­ریزی بهتر و مناسب فرهنگی برای این قشر که می­تواند از نخستین طعمه­های تهاجم فرهنگی باشد یکی از اساسی­ترین وظایف متولّیان امور فرهنگی بخصوص صدا و سیماست این مهم بدون اطلاع از نظرات و علایق و روحیة کودکان و نوجوانان میسّر نیست. به همین دلیل برای دست­یابی به الگوی مشاهده و بررسی رفتار کودکان در مقابل برنامه صدا و سیما که یکی از آن‌ها اقبال خاص به بعضی از انواع اسباب‌بازی است، مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه­ای صدا و سیمای جمهوری اسلامی به‌عنوان اوّلین مرکز مطالعات میدانی در ایران به‌طور دقیق و مرتّب این مهم را به انجام می­رساند. این تحقیقات میدانی تحتِ عنوان پیام­گیران کودک تهیه و تنظیم می‌شود و قابلیت استفاده در امر بررسی، ساخت و توزیع لوازم اسباب­بازی­های خاص کودکان را نیز داراست؛ به‌طور مثال طبق نظر فروشندگان اسباب‌بازی، لباس و لوازم‌التحریر، بیشترین فروش وسائل کودکان متعلّق بوده است به لوازم دارای برچسب مصوّر و یا آرم­دار مربوط به لباس، حوله، جوراب، اسباب­بازی و… که با چهره­های فوتبالیست­ها زینت داده شده است. مطالعات میدانی مرکز تحقیقات به این گفته صحّه می­گذارد؛ به‌طور مثال نشان می­دهد در تاریخ ۲۵/۳/۷۵، هفتاد درصد جامعة آماری مورد مطالعه، بینندة کارتون فوتبالیست­ها بوده­اند که بالاترین درصد بینندة برنامه­های سیما در روز مورد بررسی است.
با توجه به آنچه نگاشته شد آشکار است که تدوین هر سیاست دقیق و قابل اجرا در مورد کودک به‌طور اعم و اسباب‌بازی به‌طور اخص بدون در نظر گرفتن نقش رسانه­ها کامل نخواهد بود. آنچه گذشت تنها مقدمه­ای بود که امید است در آینده به‌طور جدی به آن پرداخته شود.

الف) تشکیل انجمن صنفی اسباب‌بازی

بسیاری از صنایع که گاه فاقد بسترهای علمی مناسب بوده یا از درجه اهمیت آن‌چنانی برخوردار نیستند، دارای اتحادیه و انجمن‌های حرفه‌ای هستند، در حالی‌‌که اسباب‌بازی و سرگرمی‌ها که یکی از مهم‌ترین ارکان فرهنگی و آموزشی در کشورند، از این تشکل بی‌بهره هستند. رشد و اعتلای صنعت اسباب‌بازی در کنار رشد و توسعه علمی نیازمند وجود تشکل‌هایی است تا اعضا در آن به صورت حرفه‌ای عمل کرده و بستر رشد و اعتلای آن را فراهم کنند.
با توجه به فواید علمی و عملی تشکیل انجمن‌های صنفی که کلیه متولیان صنعت اسباب‌بازی بتوانند در آن عضو شده و از مزایای رفاهی و معیشتی آن استفاده کنند. تشکیل یک انجمن صنفی در زمینه اسباب‌بازی و سرگرمی، ضروری به نظر می‌رسد. این تشکل علاوه بر حمایت از اعضای خود، نهاد حمایتی خواهد بود که با حمایت از گردانندگان بازار اسباب‌بازی و در جای خود برخورد با متخلفان این عرصه، مأمنی برای مشتریان و مصرف‌کنندگان نیز محسوب شده تا بتوانند محصولات مورد اطمینانی در حوزه اسباب‌بازی و سرگرمی و به‌خصوص در زمینه بازی‌ها و سرگرمی‌های آموزشی که از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشند، تهیه کنند. وجود چنین نهاد نظارتی که عضویت در آن امتیازی برای کلیه مدیران و فعالان در عرصه صنعت اسباب‌بازی است، راه رشد و اعتلای صنعت اسباب‌بازی را در کنار سایر مراکز تخصصی و حرفه‌ای نظیر شورای نظارت بر اسباب‌بازی فراهم خواهد کرد.

ب‌)مبارزه با قاچاق و ورود غیر قانونی اسباب‌بازی

پدیده قاچاق کالا، علاوه بر آثار سوء اقتصادی به‌عنوان یک چالش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حائز اهمیت است. امروزه این پدیده علاوه بر این‌که به‌عنوان یک تهدید جدی بر سر راه تجارت آزاد است و هزینه‌های زیادی نیز بر بدنه اقتصادی کشور تحمیل می‌کند. در خصوص اسباب‌بازی آثار مخرب فرهنگی نیز برجا می­گذارد. ورود اسباب‌بازی­هایی بیگانه با فرهنگ ایرانی-اسلامی ما و توزیع گسترده آن در جامعه سبب می‌شود تا فرهنگ نیز دست‌خوش تغییر شود. از این‌رو ضروری است تا  با فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها استفاده از تولیدات داخلی و یا تولیدات مناسب ترویج شود. تشویق و ترغیب استفاده از تولیدات داخل، تبلیغ مطلوب تلاش‌های تولید‌کنندگان، معرفی و شناسایی آن‌ها به مردم به‌ویژه توسط رسانه ملی، استفاده از کارشناسان، مسئولان و مدیران برای بیان مزایای استفاده از تولیدات داخلی و مضرات استفاده از کالاهای خارجی در رسانه‌ها به‌خصوص صدا و سیما از جمله راهکارهای مبارزه با قاچاق کالا است. انجام پیش‌گیری‌های لازم جهت انسداد مرزها و معابر غیر رسمی و محورهای ورود و خروج کالا‌ی قاچاق، توسعه روابط دیپلماتیک و تشکیل کمیته‌های مشترک با کشورهای هم‌جوار برای مقابله باقاچاق، تبیین راهکارهایی جهت رسیدگی فوری به پرونده های قاچاق کالا و ارز، تبیین قوانین و مقررات، تبیین راهکارهایی در صدور آراء از سوی مراجع نظارتی از جمله راهکارهای دیگر برای مبارزه با قاچاق به‌شمار می­رود.

۸) سیاست‌ها و خط‍مشی‌‌های حمایتی و هدایتی درباره اسباب‌بازی کودکان
‌(مصوب جلسات ۶۲۳ مورخ ۱۳۹۳/۶/۱۱ و ۶۲۵  مورخ ۱۳۹۳/۷/۹ شورای فرهنگ عمومی)
مقدمه
در اجرای ماده ۸ آیین‌‌نامه شورای نظارت بر ساخت، طراحی، واردات و توزیع اسباب‌‌بازی کودکان، مصوبۀ جلسه ۴۲۲ مورخ ۱۶/۴/۱۳۷۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی و ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی شورای نظارت بر اسباب‌‌بازی مصوبه جلسه ۳۴۱ مورخ ۱۸/۸/۱۳۷۹ شورای فرهنگ عمومی، به منظور حمایت و هدایت طراحان، تولیدکنندگان، صادرکنندگان، فروشندگان و مصرف‌کنندگان اسباب‌بازی لازم است سازمان‌‍ها و مؤسسات مرتبط با موضوع ضمن هماهنگی با شورای نظارت بر اسباب‌بازی برای دست‌یابی به سیاست‌‌های ذیل برنامه‌‌ریزی کنند.
سیاست‌ها
۱-    توجه به رشد و تربیت همه‌جانبه کودکان از بعد دینی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، روانی و جسمی
۲-    ترویج فرهنگ اسلامی- ایرانی و جلوگیری از گسترش فرهنگ بیگانه و غیر دینی
۳-    تقویت وحدت ملی میان اقوام و پرهیز از ایجاد اختلاف میان قومیت‌‌ها و مذاهب و ادیان
۴-    تقویت افتخارات ملی و مذهبی و حس خودباوری و روحیه جهادی
۵-    فراهم نمودن زمینه دست‌یابی کلیه کودکان جامعه به اسباب‌بازی‌‌های مفید
۶-    تقویت تولیدات داخلی و توسعه صادرات اسباب‌بازی به وسیله حمایت‌‌های مادی و معنوی از طراحان و تولیدکنندگان
۷-    توجه به جنبه‌‌های هنری و زیبایی‌شناختی در طراحی و ترویج شخصیت‌‌های جدید و جذاب
۸-    سامان‌دهی واردات و پیشگیری از قاچاق اسباب‌بازی
خط‌مشی‌‌ها و راهکارهای متناسب با ارزش‌‌ها و آموزه‌‌های فرهنگ اسلامی- ایرانی
۱-  اطلاع‌رسانی
۱-۱-   معرفی منابع مطالعاتی (کتاب، نشریه، جزوه، بروشور)
۲-۱- معرفی مواد اولیه، ماشین‌‌آلات و عرضه‌کنندگان عمده و اصلی آن‌ها
۳-۱- تأسیس بانک اطلاعاتی طراحان، تولیدکنندگان و شبکه‌‌های توزیع داخلی و بین‌‌المللی اسباب‌بازی و برقراری ارتباط بین طراحان و تولیدکنندگان به منظور ایجاد همکاری‌‌های متقابل
۴-۱- عرضۀ خدمات مشاوره‌‌ای در زمینه معرفی اسباب‌بازی‌های مناسب با هدف دست‌یابی به روش‌‌های تولید محصولات استاندارد
۵-۱- معرفی استانداردهای مدون اسباب‌بازی اعم از ملی و خارجی
۶-۱- معرفی نمایشگاه‌‌های تخصصی داخلی و خارجی اسباب‌بازی
۷-۱- معرفی سایت‌‌ها و منابع اطلاعات تخصصی داخلی و خارجی اسباب‌بازی و سازمان‌‌ها و انجمن‌‌های مربوط به موضوع
۸-۱- عرضۀ اطلاعات تجارت جهانی اسباب‌بازی، به منظور آشنایی تولیدکنندگان داخلی با بازارهای بین‌‌المللی و بهره‌‌گیری از آن برای صادرات
۹-۱- شناسنامه‌‌دار کردن اسباب‌بازی داخلی و خارجی جهت شناسایی تولید‌کننده و وارد‌کننده
۱۰-۱- حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان اسباب‌بازی از طریق ایجاد سامانه‌‌های اطلاع‌رسانی خودکار به منظور شناساندن ویژگی‌‌ها و خصوصیات اسباب‌بازی‌‌های تولیدی و اطلاع‌‌رسانی در مورد طراحان و تولیدکنندگان
۱۱-۱- ایجاد پایگاه اطلاع‌‌رسانی جهت معرفی بهترین اسباب‌بازی‌‌ها برای مصرف‌کنندگان
۱۲-۱- آگاهی‌بخشی به خانواده‌‌ها نسبت به مضرات و آسیب‌‌های اسباب‌بازی‌‌های نامطلوب از نظر فرهنگی، بهداشتی، ایمنی و استاندارد
۱۳-۱- استفاده از ظرفیت ابزارها، اماکن و رویدادهای مهم فرهنگی همچون جشنواره‌ها، نمایشگاه کتاب و مطبوعات، رادیو و تلویزیون، شبکه‌‌های ماهواره‌‌ای، جهت شناساندن و تبلیغ اسباب‌بازی‌‌های ارزشمند تولید داخلی در جامعه
۲-  حمایت‌‌های مادی و معنوی
۱-۱- حمایت از طراحان و تولیدکنندگان و واردکنندگان، صادرکنندگان، توزیع‌کنندگان، فروشندگان و مصرف‌کنندگان اسباب‌بازی در چارچوب قوانین مصوب شورای نظارت بر اسباب‌بازی
۲-۲- تسهیل ثبت طرح‌‌ها و صدور مجوز (ساخت، واردات و صادرات) اسباب‌بازی
۳-۲- اعطای تسهیلات لازم برای ایجاد تعاونی‌های تولید اسباب‌بازی
۴-۲- اعطای تسهیلات مالی به طراحان و تولیدکنندگان و صادرکنندگان اسباب‌بازی
۵-۲- اعطای تسهیلات برای تأمین مواد اولیه و تولید داخلی اسباب‌بازی
۶-۲- فراهم کردن زمینه لازم برای تشکیل اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان اسباب‌بازی
۷-۲- اعطای تسهیلات برای واردات اسباب‌بازی‌های نیمه‌ساخته یا قطعات تکمیلی آن به منظور تقویت صنایع داخلی از طریق کاهش تعرفه‌های گمرکی
۸-۲- برپایی نمایشگاه‌‌های داخلی اسباب‌بازی و حمایت از حضور طراحان، تولید‌کنندگان و تجار اسباب‌بازی در نمایشگاه‌‌های خارجی
۹-۲- حمایت از شبکه‌‌های توزیع و عرضه اسباب‌بازی ساخت داخل به منظور تسهیل جریان افزایش تقاضا برای محصولات داخلی و جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت
۱۰-۲- تعیین استانداردهای کیفی، ایمنی، بهداشتی و فرهنگی اسباب‌بازی و نظارت بر اجرای دقیق آن‌ها در تولید و واردات اسباب‌بازی در جهت حمایت از مصرف‌کنندگان
۱۱-۲- الزام تولیدکنندگان و واردکنندگان به کسب مجوز از سازمان استاندارد و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر دستگاه‌‌های ذی‌ربط جهت رعایت نکات ایمنی و بهداشتی و استفاده از مواد اولیه بی‌ضرر
۱۲-۲- تمهیدات لازم به منظور پیش‌گیری از واردات، ساخت و توزیع اسباب‌بازی که از لحاظ فرهنگی، ایمنی و بهداشتی و…مشکل آفرین‌اند؛ مانند اسباب‌بازی‌‌های با نمادهای انحرافی از قبیل؛ نماد شیطان‌پرستی، بودیسم، نماد رژیم اشغال‌گر قدس (صهیونیستی) و کشورهای بیگانه و اسباب‌بازی‌‌های مروج خشونت و سکس…. از طریق:
۱-    تدوین قوانین و مقررات مورد نیاز
۲-    تقویت واحدهای نظارت و بازرسی
۳-    به‌کار بستن شیوه‌‌های مناسب برای تسریع در امر رسیدگی به شکایات
۴-    اعمال قانون و مجازات شرکت‌‌ها یا افرادی که از راه‌‌های غیر‌قانونی اسباب‌بازی وارد می‌‌کنند.
۱۳-۲- تخصیص کمک‌‌های مالی به تحقیقات مربوط به اسباب‌‌بازی از طریق اعطای کمک هزینه‌‌های تحقیقاتی و نیز برقراری ارتباط تولیدکنندگان با مراکز پژوهشی مرتبط
۱۴-۲- ایجاد انجمن طراحان و تولیدکنندگان اسباب‌بازی و سرگرمی
۱۵-۲- برگزاری دوره‌‌های آموزشی مرتبط با طراحی، تولید و واردات اسباب‌بازی
۱۶-۲- حمایت از مؤلفان و ناشران کتاب و نشریه با موضوع اسباب‌بازی و سرگرمی از طریق ارائه تسهیلات مالی یا تسریع در امر صدور مجوز نشر
۱۷-۲- حمایت از طراحان و تولیدکنندگان اسباب‌بازی‌‌ها و سرگرمی‌‌هایی که طرح آن‌ها در راستای ترویج  فرهنگ ایرانی و اسلامی باشد.
۱۸-۲- حمایت از تولید و واردات اسباب‌بازی‌‌های خلاق، فکری، آموزشی و کمک آموزشی از جمله اعطای تخفیف، کاهش تعرفه و تسهیلات اداری در صدور مجوز
۱۹-۲- الزام دستگاه‌‌های دولتی و نهادهای عمومی غیر دولتی نظیر: شهرداری‌ها و…به استفاده انحصاری از اسباب‌‌بازی‌های تولید داخل در اهدای هدایا و جوایز در مواردی که مخاطبان و یا بهره‌‌مندان از آن، کودکان و نوجوانان هستند.
۲۰-۲- حمایت از برگزاری نمایشگاه، سمینار، همایش و کارگاه‌‌های آموزشی اسباب‌بازی
۳-  فرهنگ‌سازی تولید و استفاده از اسباب‌بازی با رویکردهای بومی و مذهبی
۱-۳ –تهیه و تدوین پیوست فرهنگی قبل از تولید و توزیع و تبلیغ اسباب‌بازی‌و سرگرمی
۲-۳ –معرفی نمونه‌‌های برتر سال از طرح‌‌های اسباب‌بازی به ثبت رسیده به منظور تشویق طراحان
۳-۳- نظارت مؤثر بر فضای مجازی، در حوزه اسباب‌بازی و سرگرمی
۴-۳- تغییر افزون‌‌های فرهنگی اسباب‌بازی وارداتی ناهمگون با فرهنگ اسلامی، از جمله استفاده از سرود و اشعار کودکانه ایرانی و مذهبی در اسباب‌بازی‌‌ها، به جای موسیقی‌‌های غربی
۵-۳- فراهم نمودن زمینه دست‌یابی کودکان خانواده‌‌های کم درآمد به اسباب‌بازی‌‌ها و سرگرمی‌‌های مفید
۶-۳-معرفی اسباب‌‌بازی و سرگرمی‌‌های خلاق، فکری، آموزشی و کمک آموزشی خصوصاً تولیدات داخلی
سیاست‌‌های و خط مشی‌‌های حمایتی و هدایتی در زمینه اسباب‌بازی کودکان در جلسات ۶۲۳ مورخ ۱۱/۶/۹۳ و ۶۲۵ مورخ ۹/۷/۹۳ شورای فرهنگ عمومی تصویب شد.

[۱]. شجاعی، بررسی پی­آمدهای تربیتی اسباب‌بازی کودکان در اسلام، ص۱۰۷-۱۰۸؛ زارعان، نقش صدا وسیما در فرهنگ اسباب‌بازی، مجموعه مقالات ارائه شده در گردهمایی اسباب‌بازی و پیآمدهای فرهنگی آن، ص۱۰۵-۱۱۳.
[۲]. طبق گفته فروشندگان عروسک در تابستان و در عید نوروز تفنگ و ماشین بیشترین فروش را دارد.
[۳]. حدود ۵­% به چهره­های ناشناخته غربی برای تصویر روی لباس متمایل‌اند.
[۴]. مقام دوم فروش اسباب‌بازی متعلق به ماشین است که ۱۶­% کل فروش اسباب­بازی را به خود اختصاص داده است که۶۰­% آن خارجی ۳۳­% ایرانی با الگوهای خارجی و تنها ۷­% طبق الگوی ماشین­های تولید داخل ساخته شده ـ ماشین­هایی مانند پیکان ـ رنو و ماشین پلیس ایرانی بسیار نادر است.
[۵]. استقامت­هایی مانند: علایق قومی-فکری و ریشه­دار بودن افکار و عقاید.

پایش سبک زندگی، سال سوم، شماره ۱۵، مهر ۱۳۹۵، صفحات ۱۰۲-۱۱۳.