تدابیر و شیوههای مداخلاتی در زمینة همسرآزاری در ایران
نویسنده: محمدرضا آتشینصدف
در ایران تدابیر و اقداماتی برای حمایت از زنان آزاردیده اجرا میشود و مراکزی در این زمینه فعال هستند که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره میکنیم:
۱) منابع اجتماعی
منابع اجتماعی در حوزه آسیبهای اجتماعی به کلیه ظرفیتهای دولتی و غیردولتی موجود در جامعه اشاره دارد که با اتخاذ سیاستها و برنامههای تخصصی مرتبط با گروه هدف و موضوعات مربوطه به ارتقاء کیفیت زندگی مردم و توسعه شاخصهای سلامت اجتماعی در حوزههای مربوطه میپردازند. در این بخش کلیه سازمانها، وزارتخانهها، دستگاههای موجود در سطوح مختلف کشور (استان، شهرستان، شهر، بخش و روستاها) مدنظر قرار گرفته شده است. منابع اجتماعی فعال در موضوع همسرآزاری، شامل معرفی سازمانها، انجمنها و ارگانهایی است که در زمینه مبارزه و کنترل همسرآزاری در کشورمان تلاش میکنند.
الف) منابع اجتماعی غیردولتی فعال در موضوع همسرآزاری
یک) انجمن حمایت و یاری به آسیبدیدگان اجتماعی (احیاء)
دو) موسسه تحقیقاتی بهبود زندگی زنان
سه) سازمان دفاع از قربانیان خشونت
الف) مراکز علمی و تحقیقاتی فعال در موضوع همسرآزاری
پژوهشکده زنان دانشگاه الزهراء
مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران
پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی
۲) ساختارهای مرتبط با موضوع همسرآزاری
الف) وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
وظایف وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در خصوص همسرآزاری:
یک) هماهنگی سیاستگذاری و نظارت در حوزه زنان
دو) پیشنهاد اصلاح یا اجرای قوانین مرتبط با حوزه خشونت خانگی به خصوص همسرآزاری
سه) توسعه، تقویت و ساماندهی بیمههای اجتماعی، سلامت و خدمات حمایتی در حوزه زنان
چهار) صلاح روشها و سازوکارهای شناسایی و حمایت از زنان در معرض آسیب
پنج) حمایت از زنان آسیبدیده و در معرض خشونت
شش) هماهنگی بخشهای مختلف دولت در راستای پیشگیری از آسیبهای اجتماعی در حوزه زنان
هفت) حمایت از افراد جامعه در برابر رویدادهای اقتصادی، اجتماعی و پیامدهای خصوصاً در زمینه بیسرپرستی.
ب) سازمان بهزیستی کشور
وظایف سازمان بهزیستی در خصوص همسرآزاری:
یک) پیشگیری از خشونت علیه زنان در سه سطح پیشگیری اول، دوم و سوم
دو) پذیرش زنان در معرض آزار و آزار دیده در قالب تیمهای تخصصی سیار اورژانس اجتماعی
سه) حمایت از زنان در معرض خشونت از طریق:
چهار) همکاری با قوه قضائیه، دادگستری و پزشکی قانونی
پنج) پذیرش و نگهداری از زنان در معرض خشونت و خشونتدیده فاقد سرپرست یا سرپرست مؤثر
شش) مداخله در موارد وقوع همسرآزاری
هفت) حمایت مستمر از زنان آزاردیده در صورتیکه شرایط برای بازگشت زن به محیط خانواده یا محیط امن وجود نداشته باشد.
هشت) بسترسازی برای بازگشت زنان به محیط خانواده
نه) پذیرش زنان در معرض آزار و آزاردیده معرفی شده از سایر مراجع با هماهنگی قوه قضائیه
ده) جمعآوری و ثبت آمار و اطلاعات مربوط به خشونت خانگی
در سازمان بهزیستی با توجه به چارت سازمانی سه دفتر مسئولیت حمایت از زنان را برعهده دارند:
یک) حوزة معاونت امور اجتماعی شامل دفتر امور زنان و خانواده، دفتر امور آسیبدیدگان اجتماعی
مرکز توسعه پیشگیری که خود شامل حوزه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی- دفتر خدمات، مشاوره و روانشناختی و نیز بخش مشارکتهای مردمی میشود.
ج) نیروی انتظامی
وظایف نیروی انتظامی در خصوص همسرآزاری:
یک) شناسایی زنان در معرض آزار در موارد مراجعه یا معرفی از سایر ارگانها و یا مواجهه با موارد خشونت خانگی در حین انجام وظیفه و ارجاع به مراجع مرتبط از جمله واحدهای تابعه قوه قضادیه
دو) رسیدگی به شکایات با موضع خشونت خانگی و ارجاع به مراکز مربوطه
سه) همکاری با سازمانهای مختلف به منظور پیشگیری از خشونت خانگی
چهار) همکاری با سازمانهای مسئول با هدف جمعآوری اطلاعات مربوط به خشونت خانگی و گزارشدهی جرائم و افزایش اگاهی مردم
پنج) اقدامات قانونی جهت تأمین امنیت زنان خشونتدیده شناساییشده
د) وزارت بهداشت
وظایف وزارت بهداشت در خصوص همسرآزاری:
یک) شناسایی زنان آزاردیده و ارائه خدمات درمانی (در صورت لزوم) و ارجاع به مراجع مرتبط
دو) همکاری با سایر سازمانهای مرتبط با موضوع خشونت خانگی
ه) قوه قضائیه:
وظایف قوه قضائیه در خصوص همسرآزاری:
یک) شناسایی و حمایت از زنان در معرض خشونت و خشونتدیده
دو) مداخله قضائی و حمایت قضائی از زنان در معرض خشونت و خشونتدیده فاقد سرپرست یا بد سرپرست به مراجع ذیربط
سه) ارائه مشاوره و معاضدتهای حقوقی و تشکیل پرونده برای زنان در معرض خشونت و خشونتدیده
چهار) اجرای قوانین مرتبط با حمایت از زنان
پنچ) بررسی دعاوی مربوط به زنان در معرض خشونت و خشونتدیده
شش) تهیه و ارائه گزارش از وضعیت زنان و اتخاذ اقدامات حمایتی- قضایی از مراجع قضایی صالح
هفت) تدوین لوایح مرتبط در جهت حمایت از زنان در معرض خشونت و خشونتدیده
هشت) نظارت بر حسن اجرای آرا و تصمیمات مرتبط با زنان
و)پزشکی قانونی
وظایف پزشکی قانونی در خصوص همسرآزاری:
بررسی وضعیت زنان خشونتدیده و پاسخ استعلام مراکز و نهادهای مرتبط
ز) وزارت دادگستری
وظایف وزارت دادگستری در خصوص همسرآزاری:
یک) رسیدگی قضایی و حمایت قضایی
دو) تهیه گزارش کشوری در حوزه زنان
سه) حمایت از زنان از طریق دفاتر حمایت از زنان و کودکان
ح) وزارت کشور
وظایف وزارت کشور در خصوص همسرآزاری:
یک) پیگیری موضوع خشونت خانگی در شورای اجتماعی کشور
دو) هماهنگی با استانداریها در خصوص خشونت خانگی در کارگروه امور فرهنگی-اجتماعی شورای برنامهریزی استان
سه) هماهنگی دستگاههای استانی در راستای کنترل و کاهش خشونت خانگی
ط) صدا و سیما
وظایف صدا و سیما در خصوص خشونت خانگی بهویژه همسرآزاری:
یک) انجام اقدامات مؤثر در قالب پیشگیری سطح اول و اطلاعرسانی در خصوص عواقب و آثار خشونتهای خانگی بر افراد جامعه
دو) افزایش آگاهی خانوادهها در خصوص محترم شمردن حقوق کلیه افراد خانواده
سه) نهادینه کردن فرهنگ تکریم زنان در جامعه
چهار) تولید رسانههای تصویری و شنیداری با هدف حمایت از حقوق زنان در جامعه
ک) سایر دستگاههای مسئول در موضوع خشونت خانگی:
یک) کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی
بررسی موضوع خشونت علیه زنان از جنبه اجتماعی
بررسی لوایح و موضوعات مرتبط با حوزه زنان
ارائه طرح یا طرحهای حمایت از زنان در معرض خشونت و خشونتدیده
دو) کمیسیون قضایی – حقوقی:
بررسی لوایح مربوط به حوزه خشونت علیه زنان از منظر حقوقی و قضایی
ارائه طرحهای قضایی در حمایت از زنان
سه) معاونت برنامه ریزی و راهبردی ریاست جمهوری:
تخصیص بودجه مناسب به دستگاههای مسئول جهت حمایت از زنان
چهار) وزارت علوم، تحقیقات و فناوری:
تربیت نیروی متخصص در حوزه زنان و امور اجتماعی
۳) اورژانس اجتماعی
اورژانس اجتماعی، یکی از برنامههایی است که برای حل مشکلات مردم توسط دفتر امور آسیبدیدگان سازمان بهزیستی در حال اجراست. این برنامه تلفیقی از مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی (مرکز اورژانس اجتماعی)، خط تلفن ۱۲۳، تیم سیار اورژانس و پایگاه خدمات اجتماعی است که در مرحله اول با هدف توانمندسازی اجتماعمحور در سکونتگاههای غیررسمی تدوین شده است. گروههای هدف این برنامه نیز زوجین متقاضی طلاق و افراد دارای اختلاف خانوادگی حاد، زنان و دختران آسیبدیده اجتماعی، کودکان کار و خیابان، همسران و کودکان آزاردیده، دختران و پسران فراری از منزل و سایر افرادی هستند که به هر دلیل در شرایط بحرانی قرار گرفتهاند. خدمات تخصصی این برنامه نیز خدمات مددکاری، روانشناسی، تربیتی، حقوقی، فرهنگی، آموزشی است.
فعالیتهای این مرکز در چهار شکل مرکز مداخله در بحران فردی، اجتماعی خانوادگی با مراکز مستقر ثابت، خط تلفن ۱۲۳، خودروهای سیار و پایگاه خدمات اجتماعی انجام میشود. مراکز ثابت در مناطق آسیبزا و عمدتاً حاشیهنشین است که حداقل یک روانشناس و یک مددکار در آن مستقر بوده و با فعالیت مددکاری اجتماع محور برای کمک به حل مشکلات مردم اقدام میکند. در حال حاضر در سراسر کشور ۱۷۸ مرکز پایگاه خدمات اجتماعی و ۲۹۸ خودروی خدمات سیار وجود دارد.
۴) خانههای امن
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور اعلام کرد که در حال حاضر ۱۸ خانه امن برای زنان در معرض خشونت در کشور مشغول فعالیت هستند. وی گفت: در صددیم تعداد خانههای امن را در ۳۳ استان کشور تعمیم دهیم. زنانی که دچار مشکلات خانوادگی شدهاند، میتوانند سه ماه در این خانههای امن اقامت کنند. تمایل نداریم کودک یا زنی که دچار مشکل است مجدداً به خانواده برگردد تا بازهم آزار ببیند. سعی میکنیم خانوادهها را مکان امنی برای این افراد کنیم تا مشکل آنان حل شود. هرچند ما در نهایت به قضات مشاوره میدهیم و نمیتوانیم در این زمینه تصمیمگیری کنیم.
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه در تلاشایم تا اواسط سال آینده، خانههای امن را در ۱۵ استان باقیمانده راهاندازی کنیم گفت: در استانهایی که خانههای امن نداریم، مراکز مداخله بحران، افراد را اسکان میدهند. سال گذشته ۱۲۰۰ نفر را در ۱۸ خانه امنی که در کشور داریم پذیرش کردیم و در سال جاری نیز تاکنون ۸۰۰ مراجعهکننده به ثبت رسیده است.
کتابنامه
نکته:
فراهم آوردن و سامان دادن به این پرونده، بیش از هر منبع دیگری، مدیون کتاب ارزشمند خشونت خانگی علیه زنان: بررسی، علل و درمان با نگرش به منابع اسلامی نوشتة محمدرضا سالاریفر است که توسط حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت حوزههای علمیه خواهران، مرکز نشر هاجر، در سال ۱۳۸۹ منتشر شده است.
پایش سبک زندگی، سال چهارم، شماره ۱۶، آذر ۱۳۹۵، صفحات ۱۰۳-۱۰۶.