توحید صدوق ـ جلسه 54 ـ 24/ 11/ 95
در جلسه گذشته در ادامه بیان نکات حدیث 25، به این نکته اشاره شد که دیدن‌ها، شنیدن‌ها و ابتلائات انسان با فکر، نگاه و گذشته او ارتباط مستقیم دارد. پس برای تغییر شرایط خود باید خود را تغییر داد؛ هر چند که تغییر عادت سخت و مشکل است.
و اما ادامه بحث:
اسمی که در این حدیث شاخص شده است، اسم ربّ است. به همین دلیل، نکاتی درباره اسم ربّ خدا مطرح می‌کنیم.
نکته اول:اسم ربّ، اسم محیط است. بنابراین، هر اسمی از اسمای خداوند می‌تواند حظّی از ربّ داشته باشد. پس هر اسمی، ربوبیّت دارد.
نکته دوم:ربّ یعنی مالک مدبّر. مدبّر به مدیر نزدیک است؛ یعنی مدیریت هستی و تدبیر نظام خلقت به دست خداست.
مالک بودن هم به معنای حقّ تصرّف داشتن است. تدبیر نیز شأنی از شؤون تصرّف است. بنابراین، خدا ربّ است؛ چون مالک است.
نکته سوم:ربوبیت دو نوع است: تکوینی و تشریعی. ربوبیت تشریعی یعنی ارائه شریعت (دین و وحی) برای انجام آن.
اگر انسان به تشریع عمل کند در مسیر قرب قرار می‌گیرد و قرب، یک مسأله تکوینی است. پس ربوبیت تشریعی، از شؤون ربوبیت تکوینی است. به عبارت دیگر، تشریع، برگردان و ترجمان تکوین، و شریعت، نازله تکوین است:
«إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَهِ الْقَدْرِ؛[1] ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم. »
نکته چهارم: برخی از سوالات مهمی که درباره اسم ربّ مطرح است:
1.اگر خدا تدبیر کننده جهان است، باید هدف داشته باشد، هدف خدا از خلقت چیست؟
2.خدا باید برای تدبیرش، روش و شیوه‌هایی داشته باشد. شیوه‌های تدبیر خدا کدام است؟
3.تدبیر کننده عالم باید ابزارهایی داشته باشد؟ این ابزارها کدام است؟
4.باید برای تدبیر عالم، نقشه و برنامه داشته باشد. نقشه خدا برای جهان چیست؟
5.خدا برنامه‌اش برای من به عنوان بخشی از جهان، چیست؟
6.آیا بشر راهی برای فهم و کشف برنامه خدا برای خودش، دارد؟
7.اگر برای من برنامه‌ای دارد، پس چرا به من هم گفته‌اند که برای خود تدبیر کن؟
8.چرا آدم‌ها تدبیرهایی که انجام می‌دهند نمی‌شود؟ چرا نقشههای آدمی، نمی‌گیرد؟
9.آیا راهی هست که با نقشه خدا هماهنگ شد؟ و نقشههای ما محقق بشود؟
10.فلسفه شکست‌ها آدمی چیست؟
نکته پنجم:قرآن، شرح اسم ربّ خداست. قرآن برای ثواب نیست بلکه برای فهم است، برای تدبّر است و برای عمل.
خلاصه این که اسمی که در این حدیث شاخص شده است، اسم ربّ است. این شخصی که به این حالت خوابیده بود تدبیر خدا را دید و توجّه کرد و مورد مغفرت خدا قرار گرفت.