توحید صدوق استاد دکترفعالی جلسه چهل و یکم 15/ 1/ 1395
در جلسة گذشته به نحوة پرستش انسانها اشاره شد و بیان گردید که إله یعنی موجودی که قابل پرستیدن است حتی اگر بالفعل یک نفر هم او را نپرستد. چون الله مستجمع جمیع صفات کمالیه است. هر کس حمد و ثنایی نسبت به چیزی داشته باشد در واقع حمد و ثنای خدا را کرده است. خوب است انسان با خدا تجارت کند، پس از طی مراحلی باید انسان آزادانه خدا را عبادت کند. پس اکثر انسانها، بنده نیستند بلکه عابدِ تاجرند. ولی خداوند از انسانها عبودیت غیرتاجرانه می خواهد، همانند خودش که بدون هیچ توقعی می بخشد.
حدیث23: چون ابو الحسن حضرت امام رضا (ع) به نيشابور آمد و خواست كه از آن بيرون رود بسوى مأمون، اصحاب حديث بر او جمع شدند و بآن حضرت عرض كردند كه يا بن رسول اللَّه از ما كوچ ميكنى و از شهر ما بيرون ميروى و ما را حديث نمى فرمائى كه از آن بهره گيريم. حضرت در هودج نشسته بود پس سر خود را بيرون آورد و فرمود:
قَالَ سَمِعْتُ أَبِي مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ يَقُولُ سَمِعْتُ أَبِي جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ يَقُولُ سَمِعْتُ أَبِي مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ يَقُولُ سَمِعْتُ أَبِي عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ يَقُولُ سَمِعْتُ أَبِي الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ يَقُولُ سَمِعْتُ أَبِي أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ يَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ سَمِعْتُ جَبْرَئِيلَ يَقُولُ سَمِعْتُ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ يَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ مِنْ عَذَابِي قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا؛[1]لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ حصار من است پس هر كه در حصار من داخل شود از عذاب من ايمن باشد» اسحق گفت كه چون حيوان سوارى آن حضرت گذشت ما را آواز داد كه «با شروط آن و من از جمله شروط آنم».
نکات مربوط به حدیث
نکته اول:این حدیث میگوید الهی جز الله نیست. الله یعنی أل إله. و إله معهود همان الله است و إله به معنایموجودی است که شایستة پرستش میباشد.
انواع پرستش:
1. موجود پرستیدنی که پرستش می شود.
2. موجود پرستیدنی که پرستش نمی شود.
3. موجود غیر پرستیدنی که پرستش می شود.
4. موجود غیرپرستیدنی که پرستیده نمی شود.
پس الله موجودی پرستیدنی است حتی اگر هیچ مخلوقی او را نپرستد. در حالی که انسان ها عموماً او را نمیپرستند بلکه هوای خود را می پرستند.
وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ؛[2]و جنّ و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند.
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
العبودية جوهرة كنهها الربوبية؛[3]بندگى حقيقى جوهرهايست كه اساس و ذات آن ربوبيت است،
یعنی انسان از طریق عبودیت، مظهر اسم شریف ربّ می شود. ربّ به معنای مالک مدبر است؛ یعنی تدبیرکننده امور خلایق.
خداوند درآغاز خالق است، و در ادامه ربّ است. پس تدبیر او خلق کردن های بعدی است. تدبیر خدا عموماً تکوینی است و تشریع هم از تکوین است. بنابراین امور ما را نیز تدبیر میکند یعنی خلق مدام. ما نیز باید به تدبیر او اعتماد کنیم یعنی به او توکل نماییم.
نکته دوم: کتمان حق، ریشهای ترین مشکل ابلیس
از نظر قرآن بدست میآید که ابلیس، خدا و خالقیت خدا و توحید در خالقیت خداوند متعال و معاد را قبول داشته است پس اعتقادات ابلیس کامل است. تنها مشکل ابلیس این بود که یک امر خداوند متعال را اطاعت نکرد. خدا علت نافرمانی شیطان را از او سوال میکند و شیطان نیز چنین پاسخ میدهد:
قالَ ما مَنَعَکَ أَلاَّ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُکَ قالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَني مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طينٍ؛[4]فرمود: چون تو را به سجده امر کردم چه چیز تو را باز داشت از اینکه سجده کنی؟ گفت: من از او بهترم. مرا از آتشی آفریدی و او را از گِل آفریدی.
پاسخ ابلیس در قالب یک قیاس منطقی است:
· من ازآتشم و آدم از خاک.(صغری)
· آتش از خاک بالاتر است. (کبری اول)
· بالاتر نسبت به پایین تر سجده نمیکند.(کبری دوم)
اما به محض اینکه شیطان استدلال کرد، بلافاصله خدا او را راند و رجیم خواند.چرا خداوند از ابتدا این کار را نکرد؟
پاسخ این سوال را باید در صغرا و کبرای قیاس ابلیس جستجو کرد. صغرا درست است، کبرای دوم هم درست است. اما کبرای اول مشکل دارد. ابلیس جسم خود را با جسم انسان مقایسه کرد نه روح خود را. در حالی که روح آدم بالاتر ازابلیس است. پس شیطان کتمان حق کرد و در محضر حق کتمان حق کردن، جزایی بزرگ دارد.
توجه کنیم که شیطان با یک نافرمانی، رجیم شد، اما آدمیان هر لحظه چنین میکنند ولی سرنوشت هیچ انسانی مثل ابلیس نمیشود مگر انسانهای معدودی مثل فرعون.
نکته سوم:حصن یعنی قلعه أمن. در این حدیث آمده خود لاإله إلا ألله حصن است (نه گفتن آن ). انسان را در حصن و قلعه قرار می دهدپس عبودیت حصن است و لازمة الوهیت ، ربوبیت است. یعنی عبودیتی که در مسیر الوهیت و ربوبیت خداوند است، امنیت آفرین است.