زندگی معنوی 3/ 2/ 1396
در جلسه گذشته درباره درجة دوم باب محاسبه نکاتی مطرح شد. گفتیم که سالک بداند تمام طاعات و عبادتش از سر منّت الهی است و او استحقاقی نسبت به طاعات و آثار آن ندارد؛ زیرا انسان‌ها برای انجام طاعات، نیازمند علم، حسّ و نیروی جسمانی هستند که همة آنها را خدا به انسان عطا می‌کند و انسان، فقط آن طاعت را انتخاب می‌نماید.
ادامه بحث:
درجه سوم باب محاسبه عبارت است از این که: «سالک اولاً از طاعت خود راضی نباشد و ثانیاً اصل تعییر را معتقد باشد.» محور بخش اول، این است که مؤمن و سالک از طاعتهای خویش، خشنود نباشد. این حالت زمانی پیش می‌آید که طاعات خویش را معیوب بداند و آنها را به عنوان طاعت به حساب نیاورد. در توضیح این سخن، به این نکته توجه کنید:
انواع سعی‌ها و تلاش‌ها
تلاش آدمی را به سه گونه می‌توان تقسیم کرد:
1. تلاش مادی برای هدف مادی
2. تلاش مادی برای هدف معنوی
3. تلاش معنوی
تلاش قسم اول، تلاشی است که با اندام و ابزارآلات مادی برای رسیدن به نفع شخصی انجام می‌شود. این قسم از تلاش، شایع‌ترین تلاش میان آدمیان است. به عنوان مثال، کسی که پس از یک تلاش سنگین، وارد دانشگاه می‌شود، چند حالت درباره او قابل فرض است:
فرض اول:می‌خواهد به مدرک برسد تا به کمک آن شغلی پیدا کند و یا حقوقش افزایش یابد و از این طریق، خواسته‌ها و امیال درونی‌اش را بیشتر محقق کند و به رفاه و آسایش برسد.
فرض دوم:مدرک را می‌خواهد برای آن‌که جایگاه اجتماعی پیدا کند تا از این طریق، به پول و رفاه برسد. البته ممکن است برخی نیز صرفاً به دنبال دست‌یابی به جایگاه و منزلت اجتماعی باشند و از کسب این مقام و جایگاه, حسّ خوبی پیدا می‌کنند و لذت می‌برند. در هر صورت، تلاش مادی، به نفع شخصی می‌انجامد.
فرض سوم:می‌خواهد به علم و دانش دست پیدا کند. البته به نظر می‌رسد که این نیّت، واقعی نباشد؛ زیرا فرد می‌تواند به صورت خودجوش مطالعه کند و درکلاس‌های فوق العاده حاضر شود بدون این که مدرکی داشته باشد ولی کمتر کسی است که علم بدون مدرک را بخواهد. هرچند با رسیدن به علم، جایگاه اجتماعی پیدا کرده و همان فرض دوم را دنبال می‌کند تا به رفاه و آسایش دست یابد.
بنابراین، علی‌رغم این که معمولاً نیّات یک دانشجو، حول سه محور پول، منزلت و علم قابل فرض و تصور است، اما پایان هر سه فرض، به رفاه و آسایش ختم می‌شود. این هدف، اشکالی ندارد به شرط آن که در این تلاش‌ها قوانینی را رعایت کند. آن‌چه که مهم است این که با محاسبة خود به نیت‌های واقعی خود دست یابیم. در غیر این صورت، با زندگی در توهّمات، به خودمان ظلم می‌کنیم.
نوع دوم تلاش؛ یعنی تلاش مادی برای رسیدن به هدف معنوی، به معنای تلاشی است که با اندام و ابزارآلات مادی باشد اما برای نفع‌رسانی و خیرخواهی انجام شود.
از این هم زیباتر، تلاش قسم سوم؛ یعنی تلاش معنوی است که اصولاً رویکرد و ماهیتش، معنوی است و نفع‌رسانی.