زندگی معنوی – جلسه پنجاه و هفت
پس از باب یقظه و توبه، باب سوم کتاب منازل، قرار دارد که باب محاسبه است. لازمه ورود به باب سوم آن است که از دو منزل قبلی عبور کرده باشیم.
ابتدای این باب(محاسبه)، با آیه 18 سوره حشر آغاز شده است:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید، از خدا پروا دارید و هر کسى باید بنگرد که براى فردا [ى خود] از پیش چه فرستاده است و [باز] از خدا بترسید. در حقیقت، خدا به آنچه مى‌کنید آگاه است.
نکات مربوط به آیه که در تفاسیر آمده است:
نکته اول: محتوای آیه، عمل، توجه به عمل و مراقبه از آن است. انسان‌ها سر سفره عمل خود می‌نشینند؛ چه در دنیا و چه در قیامت.
نکته دوم: مالک این جهان، همان خالق است. پس هر چه در این جهان هست، مملوک و محل تصرف خدا هستند؛ از جمله انسان. بنابراین، انسان فقط باید تقوای خدا را رعایت کند و در مسیر جلب رضایت او حرکت کند.
نکته سوم:تقوا به معنای اجتناب از ترک واجبات و انجام محرّمات است. واجبات و محرّمات هم دارای انواعی است:
1. واجبات و محرمات فقهی که در رساله‌های عملیه آمده است.
2. واجبات و محرمات اخلاقی، مانند تواضع، حرص، تکّبر، حسد و…
3. واجبات و محرمات عرفانی مانند؛ احساس دوام حضور حق.
نکته چهارم: پاسخ به چرائی تکرار «اتقوا الله» در این آیه:
1. مراد از «اتقوا الله» اول، گناهان گذشته است و مراد از «اتقوا الله» دوم، گناهان آینده.
2. مراد از «اتقوا الله» اول، فعل واجبات است و مراد از «اتقوا الله» دوم، ترک محرمات.
3. مراد از «اتقوا الله» اول، اصل طاعت است است و مراد از «اتقوا الله» دوم، اصلاح اطاعت از خدا؛ چون اطاعت از خدا در آغاز، همراه با آلودگی‌هاست.
4. مراد از «اتقوا الله» اول، تقوای زاهدانه و ترس از دوزخ است و مراد از «اتقوا الله» دوم، تقوای عارفانه و عاشقانه است؛ زیرا پس از تقوای اول، از قیامت سخن به میان آمده ولی پس از تقوای دوم، از اسم خیبر استفاده شده است.
نکته پنجم: چون قیامت از نگاه خدا، نزدیک است، از تعبیر «غد» برای قیامت استفاده شده است.
خلاصه این که انسان‌ها باید از عمل مراقبت نمایند؛ چرا که آینده آنها براساس عمل این دنیایشان، ساخته می‌شود. از این رو، محاسبه و مراقبه، بسیار مهمّ و تأثیرگذار است.