زندگی معنوی ـ جلسه چهل و پنجم ـ مورخ 25/ 11/ 1394
گفته شد که جناب خواجه در پاسخ به سوال لطیفه اول، هفت اسم زیبای الهی را مطرح نمود. اولین اسم، اسم «عزیز» بود. در توضیح اسم عزیز بیان شد که انسان عزیز، یعنی انسانی که مقهور و مغلوب چیزی نشود، هر چند امکان آن وجود دارد، یعنی سلب وقوع، نه سلب امکان. اما این معنا از عزت، زمانی بر خدا صادق است که معنای امکانی از آن سلب شود. بنابراین، عزت درباره خدا به معنای مقهورناپذیری است یعنی طلب امکان نه سلب وقوع. غلبه در دنیا معنا ندارد مگر به اذن خدا. اذن خدا هم در اموری اختیاری، منوط به خواست انسان است. بنابراین، اگر تمام جهانیان نیز از اوامر او تخلف کنند خدا مقهور نخواهد شد و هم چنان عزیز خواهد بود.
و اما ادامه بحث:
اسم دوم:بِرّ و ستر
نکته اول: بِرّ اصلش بَرّ است. بَرّ، خلاف بحر، و به معنای التوسع فی الخیر است. اگر برّ به خدا منسوب باشد به معنای توسع در ثواب است و در مورد انسان، به معنای توسع در طاعت و احسان است. اَبرار، جمع بارّ است و در مورد انسان استعمال شده است؛ اما، بررة، جمع بَرّ و بِرّ است و در قرآن، فقط درباره فرشتگان استعمال شده است، و ابلغ از بارّ است.[1]
نکته دوم:برّ، ذیل اسم رحیم آمده همانند رحیم، که ذیل اسم رحمان است. بنابراین نظام اسمائی را تا اسم برّ الهی به صورت زیر میباشد:
ذات الهی
…
الله
…
رحمن
…
رحیم
…
برّ
الله اسم اجمع و رحمان اسم جامع و رحیم ذیل آن است. رحمان، عامّ است نسبت به همه، ولی رحیم نسبت به مؤمنین است.
نکته سوم:تفاوت میان اسم رحمان و رحیم خدا، در فاعلیت خداوند نیست بلکه در قابلیت و گیرندگی رحمت خدا از سوی انسانهاست. به عبارت دیگر، خداوند نسبت به همه، رحمان است؛ اما، اگر کسی بیشتر بهره برد این اسم به صورت «رحیم» تجلّی میکند، در غیر این صورت به همان صورت رحمان تجلی خواهد کرد.[2]
این نگاه در اسم مبارک برّ هم وجود دارد. رحیم نسبت به برّ عامّ است. بنابراین، کسی که در ابتدای مسیر قرب است، گیرندگی و اخذ کمتری دارد و اسم زیبای رحمن خدا برای او تجلی میکند. وقتی در میانه مسیر قرار میگیرد اسم زیبای رحیم خدا برای او تجلی میکند و وقتی در مسیر به جایگاه اقرب دست یابد اسم زیبای برّ خدا برای او تجلی خواهد کرد. پس خداوند فقط رحمان است و نسبت به همگان یکسان، ولی انسانها به دلیل تفاوت در شرح صدر خویش، بهرههای متفاوتی از رحمانیت خداوند خواهند داشت. همانطور که در حدیث آمده است: «إن لربکم فی أیام دهرکم نفحات ألا فتعرضوا لها». پس نزول نفحات و نسیمهای نوازش کننده، دائمی است ولی تفاوت در اِقبال و اِدبار آدمیان است. طبعاً اقبال به دنیا، ادبار نسبت به نفحات را موجب میشود.
نکته چهارم:معنای ستر
ستر یعنی پوشاندن چیزی با چیزی.[3] خداوند ستّار است یعنی پوشاننده امور است. این پوشانندگی به دو صورت است:
· آن شیء را میپوشاند.
· از طریق چرخاندن چشم، مانع از دیدن آن شیء می شند.
حالت اول، مربوط به منظورات است و حالت دوم مربوط به ناظر.
نکته پنجم:حال با توجه به این دو اسم، میتوان گفت: اگر خدا برّ است یعنی اهل وسعتگیری و فزونیگیری است و معادل برکت و شبیه اسم تبارک الهی است. یکی از نمونههای وسعتگیری خداوند ستر او نسبت به گناه بندگان است.
خدا به انسانها اذن گناه داد تا از طریق اسم زیبای ستّار، آن گناه را بپوشاند و عالَمیان، ستّاریت خدا را مشاهده کنند؛ البته، از طریق توبه. پس توبه، سبب شمول اسم ستار است. زیرا شمول و عدم شمول اسم خدا، منوط به سبب و قابلیت در انسان است.
[1]. راغب اصفهانی، مفردات، ص 114. [2]. خمینی، تفسیر القرآن الکریم، ج 1، ص 229. [3]. راغب اصفهانی، مفردات، ص 396.