مطالعات انتقادی استعمار مجازی آمریکا؛ قدرت نرم و امپراتوری های مجازی
نویسنده: دکتر حمید فلاحتی
مطالعات انتقادی استعمار مجازی آمریکا؛ قدرت نرم و امپراتوری های مجازی
مشخصات نشر
| نویسنده | سعیدرضا عاملی |
| قطع | وزیری |
| نوع جلد | شومیز |
| ناشر | امیرکبیر |
| زبان | فارسی |
| تعداد صفحات | ۶۴۵ |
| سال انتشار | ۱۳۸۹ |
| نوبت چاپ | اول |
| شابک | ۹۷۸۹۶۴۰۰۱۳۴۶۵ |
| وزن | ۱۰۸۰ (گرم) |
| قیمت | ۱۳۵,۰۰۰ ریال |
درباره مولف
دکتر سید سعید رضا عاملی مؤسس و رئیس سابق دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران، استاد گروه مطالعات آمریکای شمالی و رئیس مرکز پژوهش سیاست های فضای مجازی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران است. او همچنین استاد گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی و معاون برنامهریزی و فناوری اطلاعات این دانشگاه است. دکتر سعید رضا عاملی که تحصیلات دوره دبیرستان را در دبیرستان جان اف کندی در شهر سکرمنتو پشت سر گذاشت، در آغاز دانشجوی رشته مکانیک در دانشگاه سکرمنتو بود که به حوزة الهیات علاقمند شد و نزدیک به ۱۱ سال در حوزة علمیه قم به تحصیل ادبیات، منطق، فلسفه و فقه و اصول پرداخت. لیسانس خود را در سال ۱۳۷۲ در رشته علوم اجتماعی (گرایش پژوهشگری) از دانشگاه تهران اخذ کرد و به دنبال آن فوق لیسانس را از دانشگاه دوبلین ایرلند در رشتة جامعهشناسی ارتباطات و با رسالهای در حوزة مطالعات تلویزیون به پایان رساند. او دکترای خود را با موضوع «جهانی شدن» در سال ۲۰۰۱ و در دانشگاه رویال هالووی لندن به اتمام رساند. دغدغه اصلی او مطالعه فضای مجازی و جهانی شدن و استفاده کارآمد از این فضا در مسیر توسعه موثر در بستر جمهوری اسلامی ایران است. وی کتابها و مقالات علمی ملی و بینالمللی بسیاری به چاپ رسانده است که از جمله آنها میتوان به مطالعات مجازی شهر تهران (۱۳۸۷)، شهر جهانی تهران (۱۳۸۸)؛ متن مجازی (۱۳۸۸)؛ پژوهش مجازی (۱۳۸۸)، شبکههای علمی مجازی (۱۳۸۸)، دو جهانی شدنها و ارتباطات بین تمدنی (۱۳۸۹) و کتاب تازه منتشر شده «روشهای تحقیق در مطالعات فرهنگی و رسانهای» اشاره کرد که به تعبیر خودش دانشنامة روش تحقیق محسوب میشود و پروفسور آرتور آسابرگر هم مقدمهای بر آن نوشته است.
درباره کتاب
کتاب مطالعات انتقادی استعمار مجازی آمریکا نوشته دکتر سید سعیدرضا عاملی در یک مقدمه و ۸ فصل به ترتیب به مطالعة انتقادی یاهو، ام.اس.ان.،گوگل، فیسبوک، توئیتر، ویکی پدیا، یوتیوب و آی.ام.دی.بی. میپردازد و با جمعبندی آن تحت عنوان «قدرت نرم امپراتوریهای مجازی و ساختارسازی با شیوه اندیشه و زندگی آمریکایی» به پایان میرسد. نویسنده در مقدمه اثر، به دو فضایی شدن قدرت و قدرت نرم در فضای مجازی میپردازد و مباحثی نظیر «مفهوم قدرت»، «قدرت نرم و قدرت سخت»، «قدرت نرم و فضای مجازی»، «راهبرد و ابزار»، «قدرت نرم از طریق امپراتوری های مجازی» را بررسی می کند.
در توضیح محتوا بر جلد کتاب آمده است: «امروزه جهان در ادامه استعمار نو، شاهد استعمار مجازی است. اگر استعمار کهنه فیزیک جهان و استعمار نو فرهنگ جهان را نشانه می گرفت، استعمار مجازی، همه عرصه زندگی، اعم از علم، کار و مجموعه ایده ها، ارزش ها و عملکرد روزمره جهان را با ظرفیت دیجیتالی بودن، غیر مرکزی/مرکزی بودن، پنجره های همیشه باز، واقعیت مجازی بودن، تعاملی بودن و کاربرمدار بودن تسخیر میکند. اگرچه فضای مجازی ظرفیت آسانسازی روندها و کاهش تخریب محیط زیست و توسعه عدالت اداری و اجتماعی را فراهم می سازد ولی تیغة دولبهای است که از سوی دیگر ابزار استثمار و استعمار بوده و وظیفه به انحصار کشاندن انتخاب های مردم جهان در بازار استعماری امریکا را دارد. فضای مجازی ابزار قدرت نرم، و قدرت نرم مرجع تولید فضای مجازی شده است. از سوی دیگر پایان جنگ سرد، آغاز جنگ نرم محسوب میشود و فضای مجازی فرصتی است برای نهادسازی جهانی امریکا که بدون کنشگر قدرتمند شدن، نمیتوان در این مبارزه کارسازی موثر نمود.»
دورة استعمار مجازی، آمریکا جلودار فضای سلطه و استعمار بوده است. در استعمار مجازی که مبتنی بر استفاده از ساز و کارهای قدرت نرم است، هدف اصلی از بین بردن استقلال رأی کاربران و عضویت آن ها در جامعه فرهنگی آمریکاست. مطالعة هشت درگاه برتر جهان که همه آنها آمریکایی هستند و در تعامل کاری با نظام سیاسی و امنیتی آمریکا قرار دارند، نشان میدهد که فضای مجازی به عنوان محیطی برای استعمار و کاهش استقلال رأی کاربران و عضویت دادن آنها در فرهنگ آمریکایی مورد استفاده ابزاری قرار گرفته است. از دیدگاه نویسنده کتاب، «یاهو»، «ام.اس.ان.»، «گوگل»، «فیس بوک»، «توئیتر»، «ویکیپدیا»، «یوتیوب» و بالاخره «آی.ام. دی. بی» هشت امپراتوری مجازی هستند که هر یک به تنهایی قدرت نرم فراوانی برای گردانندگان آن و کشور ایالات متحده آمریکا ایجاد کرده است. این امپراتوریها همه در یک سطح نیستند و حوزة کار و ماموریت متفاوت و گاه مشترک دارند.
فصل اول کتاب با سرفصلهای اصلی «تاریخچه، اهداف و اصول کلی»، «نظریهها، مفاهیم و روشها»، «آمار ترافیکی و مالی»، «ظرفیتها و برنامههای آینده»، «برنامههای آینده یاهو»، «کارکردهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی»، «بررسی رویکردهای محلی ـ جهانی وبگاه»، «یاهو در ایران» و همچنین «قدرت نرم یاهو – عنصر فعال امپراتوری مجازی آمریکا» به مطالعة انتقادی امپراتوری عظیم یاهو میپردازد.
فصل دوم کتاب به بررسی موضوعهایی نظیر تاریخچه، اهداف و اصول کلی وبگاه ام.اس.ان.؛ ظرفیتها و برنامههای آینده ام.اس.ان. کارکردهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی این پایگاه و در نهایت بررسی وضعیت آن در میان کاربران ایرانی میپردازد. به اعتقاد نویسنده، ام.اس.ان. در ایران نوزدهمین وبگاه مورد ارجاع کاربران است و کمتوجهی نسبی ایرانیان به ام.اس.ان. تا حدی میتواند واکنشی به این باشد که نسخه فارسی آن در دسترس نیست و حتی نام ایران در میان کشورهای فهرست شده در آن وجود ندارد.
سرفصل های اصلی فصل سوم که به مطالعة انتقادی گوگل اختصاص یافته است عبارتند از: «تاریخچه، اهداف و برنامه های کلی»، «نگاهی به گوگل: امپراتوری مجازی»، «ده اصل گوگل»، «تاریخچه گوگل»، «آمار و ارقام گوگل»، «ظرفیتها و برنامههای آینده گوگل»، «قدرت جهانی، نمود محلی؛ جهان محلیگرایی گوگل»، «گوگل در ایران»، «قدرت نرم یهود و قدرتمندی گوگل».
فصل چهارم کتاب به مطالعة انتقادی وبگاه فیس بوک میپردازد. در این فصل از کتاب به آزادی ارتباط و سهیم شدن در اطلاعات، مالکیت و کنترل اطلاعات، جریان آزاد اطلاعات، برابری اصولی، اعتبار اجتماعی، استانداردها و پلتفرمهای باز، خدمات بنیادین، رفاه عمومی، فرایند شفاف و… به عنوان اصول عنوان شده در فیس بوک اشاره شده است. شایان ذکر است که ۵۰ درصد از کاربران فعال فیس بوک هر روز وارد این وبگاه میشوند. بیش از ۳۵ میلیون نفر هر روز وضعیت خود را روزآمد میکنند. بیش از سه میلیارد عکس هر ماه در وبگاه بارگذاری میشود. بیش از پنج میلیارد محتوا هر هفته در این وبگاه با دیگران به اشتراک گذاشته میشود.
توئیتر وبگاه مجازی دیگری است که در فصل پنجم کتاب مورد کاوش نویسنده قرار گرفته است. مولف کتاب به این مسئله اشاره میکند که وبگاه توئیتر زمانی شکل گرفت که اعضای یک شرکت پادکستینگ برای ارتباط با یکدیگر به دنبال راهکاری بودند تا با عملکردی مشابه سامانه پیامک، آنها را پیوسته در جریان رویدادهای مهمی که برای اعضای گروه اتفاق میافتد، قرار دهد. نام توئیتر که در اصل به معنی صدای چهچهه زدن پرنده است؛ به این دلیل انتخاب شد که القاکنندة جریان پیوسته اطلاعات است؛ جریانی که هدف اصلی آن عنوان شد. توئیتر در ماه بیش از ۱۹۰میلیون بازدید کننده دارد. در روز ۶۵ میلیون توئیت در این وبگاه تولید میشود. بیشتر اعضای توئیتر اصلا ً توئیت ارسال نمیکنند بلکه توئیتهای ارسال شده توسط دیگران را میخوانند. از دیدگاه نویسندة کتاب، محتوای توئیتر در انتخابات ایران و حوادث پس از آن به سرعت و لحظه به لحظه در رسانههای گوناگون غربی (به خصوص ایالات متحده) انعکاس گستردهای داشت که بازة زمانی قبل از انتخابات، روز انتخابات و به ویژه حوادث پس از آن را شامل می شود.
ویکیپدیا وبگاه بعدی است که مورد واکاوی دکتر عاملی قرار میگیرد. بنیاد ویکیپدیا یک سازمان خیریه غیرسودده است که در سن پترزبورگ فلوریدا تاسیس شد و هماکنون اداره مرکزی آن در سان فرانسیسکو واقع شده است. گرچه ویکی پدیا به شدت مورد رجوع کاربران اینترنت از جمله دانشآموزان و دانشجویان است، اما ویژگی اصلی آن که همان تغییرپذیر بودن آن توسط هر کاربری است، باعث مخدوش شدن اعتبار مقالات ویکیپدیا شده است بگونهای که اغلب در محیطهای علمی نمیتوان به مقالات ویکیپدیا رجوع داد. عناوینی نظیر «تاریخچه، اهداف و اصول کلی»، «نظریه ها، مفاهیم و روشها»، »آمار ترافیکی و آمار مالی»، «برنامههای آینده»، «کارکردهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی»، «بررسی رویکردهای محلی ـ جهانی وبگاه»، «ویکی پدیا در ایران» سرفصلهای اصلی این فصل از کتاب را تشکیل داده است.
وبگاه یوتیوب از نظرگاه مولف کتاب، وبگاهی معرفی میشود کاربرمحور که این امکان را فراهم آورده است که کاربران اینترنتی از سراسر جهان، فیلم های خود را با افراد مورد نظرشان به اشتراک بگذارند. یوتیوب دریچهای است که از کانال ویدئو، انسانها را به هم پیوند میدهد، به همان نسبت خود نیز حاصل تفکری پیوندی است. در وبگاه یوتیوب، محتویات ویدئویی، شامل ویدئو کلیپ، کلیپ تلویزیونی، نماهنگ، و آثار آماتور مانند ویدئوهای شخصی منعکس شده در بلاگها و ویدئوهای کوتاه تولید شده توسط کاربران، نمایش داده میشوند.
فناوری ویدئویی یوتیوب: پخش و بارگذاری ویدئو،کیفیت و کدکها، ویدئوهای سه بعدی، دسترسی به محتوا، موارد ممنوعه، اصول حفظ حریم خصوصی یوتیوب، دستورالعمل اجتماعهای یوتیوب،خدمات حال و آینده، آموزش، فعالیتهای غیرانتفاعی و داوطلبانه، کارکردهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، جستجوی واژگانی در یوتیوب، دموکراسی در یوتیوب، جهانیسازی دموکراسی آمریکایی در یوتیوب، حقوق بشر در یوتیوب، ترور در یوتیوب، اسلام در یوتیوب، وبگاه در ایران، ایران در یوتیوب، تاثیر فرهنگی یوتیوب در ایران دیگر مباحثی هستند که در مطالعة انتقادی وبگاه یوتیوب مورد کنکاش و بررسی نویسنده کتاب قرار میگیرد.
فصل پایانی کتاب حاضر به مطالعة انتقادی آی.ام.دی.بی پرداخته است. پایگاه اطلاعاتی اینترنتی فیلم، که به اختصار آی.ام.دی.بی. نامیده میشود، جامعترین منبع اینترنتی در مورد دنیای فیلم و سینما و یکی از بزرگترین مجموعههای اینترنتی اطلاعاتی در مورد برنامههای تلویزیونی، برنامههای ویدئویی و بازیهای کامپیوتری است که پیشینة آن به پیش از ایجاد شبکه جهانی وب برمیگردد. با وجود اینکه آی.ام.دی.بی قسمت فارسی ندارد، اما برخی فیلمها، بازیگران و کارگردانان ایرانی در پایگاه اطلاعاتی این وبگاه ثبت شدهاند، که به احتمال قوی افزودن این عناوین توسط کاربران ایرانی انجام شده است. سرفصل های اصلی این بخش نیز همانند فصول پیشین است و به مطالعة انتقادی پیشینه، اهداف، اصول کلی، آمار مالی و ترافیکی، رویکردها و کارکردهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و وضعیت پایگاه در ایران می پردازد.
مولف کتاب در انتهای مباحث خود نتیجهگیری میکند که فرهنگ تبلیغ شده در این امپراتوریها در بعضی مسائل متفاوت و در بعضی دیگر کاملا ً ناسازگار با دین و فرهنگ کشورهایی همچون ایران است. نویسنده تاکید میکند که هدف از نگارش این کتاب سیاهنمایی این امپراتوریهای مجازی نیست به طوری که بسیاری از خدمات متنوع و قوتهای آنان نیز در این گزارش مطرح شده است، بلکه هدف نشاندادن قدرت شکلدهی این امپراتوریها به فضای غالب سیاسی، فرهنگی و اقتصادی فضای مجازی است. هشت امپراتوری ذکر شده همگی آمریکایی هستند و به طور طبیعی تفکر غالب این کشور را دنبال میکنند.
مطالعة انتقادی استعمار مجازی آمریکا؛ قدرت نرم و امپراتوریهای مجازی در چاپ نخست، با تیراژ ۲۰۰۰ نسخه و با قیمت ۱۳۵۰۰۰ ریال توسط موسسه انتشارات امیرکبیر انتشار یافته است.
پایش سبک زندگی، سال اول، شماره ۱، بهمن ۱۳۹۲، صفحات ۱۰۴-۱۰۷.