معنویت چیست؟ افراد معنویت‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند

محمدرضا آتشین‌صدف/

با وجود سخنان زیادی که در سال‌های اخیر دربارة رنگ باختن معنویت و دین به‌عنوان یکی از پشتوانه‌های بشر گفته می‌شود، واقعیت به چیز دیگری اشاره دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که گرایش به دین و معنویت در دهه‌های اخیر روزافزون بوده است و این گرایش در بین جوانان و در کشورهای توسعه‌یافته به اندازةکشورهای در حال توسعه چشم‌گیر است. روی‌آوری به دین و معنویت در کشورهای توسعه‌یافته تنها شامل توده‌های مردمی نمی‌شود؛ بلکه رسانه‌های جمعی غرب نیز پس از یک دوره نفی دین، جنگیدن با آن و ترغیب مردم به حذف آن از برنامه‌های زندگی و محدود کردن آن به چهارچوب دیوارهای کلیسا، امروزه با انتشار فیلم‌ها و کتاب‌هایی با محتوی دینی و معنوی به دین و معنویت‌گرایی دامن می‌زنند. با توجه به چنین شور و گرایشی در بین مردم، مطالعه، یادگیری و به‌کارگیری فنون فراگیر مهارت‌های معنوی ضروری است.

سلامت معنوی مؤلفه‌ای اساسی در حیطة سلامت محسوب می‌شود که همانند ابعاد دیگر سلامتی نظیر سلامت جسمی، ذهنی و اجتماعی عاملی تعیین‌کننده و اثرگذار در زندگی فردی و اجتماعی است. سلامت معنوی به‌عنوان عاملی حفاظتی در ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها به‌شمار می‌رود؛ ضمن آنکه می‌توان از سلامت معنوی به‌عنوان راهبردی موفق و کمک‌کننده به زندگی انسان در هم مراحل و حوزه‌های زندگی، شامل موقعیت‌های پر از استرس و بیماری‌ها و حتی مرگ یاد کرد. بر اساس مطالعات انجام شده، سلامت معنوی عامل درمانی مهمی در فرآیند معالجه بیماران محسوب می‌شود؛ همچنین بر اساس مطالعات در حوزه سلامت معنوی، ارتباط با خود، دیگران و امور مقدس موجب تعالی و قدرت‌گرفتن روحی شخص می‌شود. در این میان حمایت‌های روحی افراد و توجه به فعالیت‌های معنوی بسیار یاری‌کننده است. در همین زمینه شواهد فراوانی از وجود رابطه‌ای قوی بین مذهب و سلامتی وجود دارد که نشان‌دهنده اهمیت سلامت معنوی است.

تعریف معنویت چیست/ افراد معنویت‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند

واژه معنویت در انگیسی از ریشه لاتین اسپریتوس[1] گرفته شده است که به معنای تنفس یا نفس کشیدن است. معنویت نامی برای تجاربی فراتر از مسائل مادی است؛ تجاربی که با حواس پنج‌گانه حاصل نمی‌شوند؛ بلکه حقایق عمیق و ارزش‌هایی والا را در بر می‌گیرند که انسان با یکی از ابعاد خود که همان «بعد روحانی» است، آن را درک می‌کند. معنویت را جستجو و تلاش بشر برای درک دنیای مقدس معرفی شده است، دنیای مقدسی که انسان با بعد روحانی خود در صدد شناسایی و ارتباط با آن است و به کمک همین بعد است که انسان معنوی به حقایق هستی پی می‌برد. حقایقی که نشانگر این است که انسان موجودی فراتر از جسم مادی است و به جهانی دیگر تعلق دارد.

مولوی در شعر خود به این دنیای مقدس اشاره کرده است.

مرغ باغ ملکوتم نِیَم از عالم خاک چند روزی قفسی ساخته‌اند از بدنم

ای خوش آن‌روز که پرواز کنم تا بر دوست به هوای سر کویش پرو بالی بزنم

این دو بیت اشاره دارد به این موضوع که انسان به جهانی دیگر تعلق دارد. جهانی غیرمادی که انسان با بعد معنوی خویش می‌تواند آن را درک کند.

روان‌شناسانی انسان‌گرا مانند مازلو به فرا مادیت و معنویت توجه کرده‌اند و گفته‌اند که خود شکوفایی یکی از نیازهای معنوی بشر است و از نظر او افراد خود شکوفا برای تعالی و تحول به استعدادهای خود متکی هستند. عارفان و صوفیان افرادی خود شکوفا هستند زیرا آنان دارای تجاربی متعالی‌اند.

از منظری دیگر می‌توان گفت که معنویت می‌تواند چارچوبی برای تصمیم‌گیری باشد. چارچوبی که در آن تمام مشکلات، اضطراب‌ها، ترس‌ها و نیازهای خود را معنا بخشیم و با آن رویکرد به مسئله نگاه کنیم. در این چارچوب همه انسان‌ها به صرف انسان ‌بودن، حق اشتباه دارند، چون کامل نیستند و نیز به اندازه‌ای قوی نیستند که بتوانند خود را در جهت مطلوب تغییر دهند و تنها خداوند است که از هر نظر توانمند و آگاه به سود و زیان بشر است. در بیانی دیگر، معنویت پدیده و تجربه‌ای ژرف و عمیق است که ارتباط بشر با خود، خدا، انسان‌ها و طبیعت را به‌گونه‌ای عمیق در بر می‌گیرد، چیزی که در آموزه‌ها و جوهره همه ادیان الهی به‌خوبی احساس می‌شود.

بدون تردید ایمان، امید و عشق با معنویت همراهند. ایمان به پروردگاری یکتا که قادر متعال است و از رگ گردن به ما نزدیک‌تر است، یکی از ابعاد معنویت به‌شمار می‌رود. معنویت‌گرایان بر این باورند که خداوند در تمامی سختی‌ها و دشواری‌های زندگی در کنارشان است و در دشواری‌ها به آنان کمک می‌کند. ایمان بدین معناست که انسان باور داشته باشد که خداوند هرگز در شرایط دشوار او را تنها نخواهد گذاشت. اگرچه در برخی ادبیات پیشین گمان می‌رفت که معنویت مفهوم و پدیده‌ای غیرالهی است؛ اما امروزه در بیشتر نگاشته‌ها معنویت را ایمان به خدا در نظر می‌آورند.

هدف از آموزش معنویت شکوفا شدن استعدادهای آدمی در ابعاد گوناگون است و تحقق این مهم، به برنامه‌ریزی دقیق در ابعاد مختلف نیازمند است. تربیت نیروی انسانی کارآمد و مؤثر بر پایه یک نظام منظم و هماهنگ و دارای ساختار محکم و مبانی عالی تربیتی ممکن خواهد بود. امروزه اهمیت و ضرورت تعالی معرفتی و رفتاری نیروی انسانی به‌عنوان مهم‌ترین منابع سازمان‌های آموزشی، دغدغه اصلی مدیران آموزشی و در رأس برنامه‌های تعالی سازمانی است. لذا شناخت عوامل ارتقای معرفتی و رفتاری امری ضروری است. از بین عوامل متعدد، امروزه مطالعات نشان می‌دهند که معنویت به‌عنوان تکمیل‌کننده و معنی‌دهنده بخش‌های گوناگون زندگی انسان است و انسان را در برخورد و یافتن راه‌حل برای مشکلات و سختی‌های زندگی توانمند می‌سازد.

ویژگی‌های افراد معنویت‌گرا

معنویت‌گرایان به نیروی بیکران، خرد برتر، عقل مطلق، ناظم هستی و انرژی بیکران باور دارند. این‌چنین باوری به انسان کمک می‌کند تا جهان هستی را دارای ناظم و ناظری بداند که بر تمامی موجودات آن اشراف دارد. این‌چنین ایمان و اعتقادی به انسان کمک می‌کند تا مسئولیت خارج از توان خود را به خدا واگذار کند، بداند که خداوند قادر مطلق و گرداننده جهان خلقت است.

از نظر بسیاری از معنویت‌گرایان و از جمله دینداران و به‌ویژه در نگرش مسلمانان ایمان به خداوند متعال چنان احساس امنیتی به فرد می‌دهد که در صورت رویارویی با بحران‌ها و مصیبت‌ها، خدا را در کنار خود حس می‌کند و به این ترتیب دلگرم و امیدوار می‌شود. از جمله در قرآن کریم خدای تعالی فرموده است:

الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ[1]

همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دلهای‌شان به یاد خدا آرام می‌گیرد آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.

با این دیدگاه و تعریف، معنویت‌گرایان یا انسان‌های معنوی در لوای ایمان به خدا در ناکامی‌ها و شکست‌ها حکمتی می‌بینند که دیگران ممکن است متوجه آن نباشند و با این حکمت سرخوشی و آرامشی عمیق می‌یابند. حافظ در این زمینه می‌گوید:

هان مشو نومید چون واقف نیی از سرّ غیب باشد اندر پرده بازی‌های پنهان غم مخور

معنویت‌گرایان و انسان‌های معنوی می‌توانند در لوای ایمان و اعتقاد به خداوند به چنان اوجی برسند که جز زیبایی و لطف پروردگار نبینند و حتی در رویارویی با مصائب و دشواری‌هایی که انسان‌های دیگر را در هم می‌شکند و به اعتراض به خدا سوق می‌دهد، به آنان کمک می‌کند تا این شرایط دشوار را فرصتی برای رشد و تعالی ببینند. پاسخ حضرت زینب(س) در پاسخ به کسی که برادر و یاران او را قتل عام کرده بود و به طعنه به او گفته بود: «دیدی خداوند با شما چه کرد!»، به وی گفت: «من جز زیبایی چیزی ندیدم»، این پاسخ انسانی است که بدترین سختی‌ها و رنج‌ها را دیده و درحالی‌که بر قله بلند معنویت ایستاده است چیزی جز زیبایی ندیده است.

عشق و علاقه به انسان‌ها، انسان‌گرایی و نوع‌دوستی از دیگر ویژگی‌های اصلی انسان معنوی است. افرادی که به دیگران علاقه، محبت، مهربانی، خوشرویی و جوانمردی نشان می‌دهند، افراد نوع‌دوستی هستند که در جهت بهبود زندگی بشر می‌کوشند.

امام علی (ع) در نامه به مالک اشتر می‌فرمایند:

انسان‌ها دونوع‌اند: یا برادر دینی تو هستند یا در آفرینش با تو برابرند.

فإنَّهُم صِنفانِ: إمّا أخٌ لَک فی الدِّینِ، أو نَظیرٌ لَک فی الخَلقِ[2]

 

 

[1]. رعد، آیه 28.

[2]. شریف رضی، نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص۴۲۷.

[1]. Spritus

منبع پایش سبک زندگی/سال چهارم/شماره بیست و سوم/بهمن ماه 1396
مطالب مرتبط
ارسال پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

2 دیدگاه‌ ها
  1. قاسم رضایی می گوید

    باسلام
    رعایت اصول اخلاقی دنیارابرای شما زیبا وبهشتی میکند ونردبان رسیدن به خدا .

  2. عبدالله احمدی می گوید

    معنویت رو نمیتونم درونه دو خط بیان کنم معنویت یعنی یه ذره از وجوده هستی که در درونه هر انسانی قرار داره و…..
    لطفا نخواهید اینگونه بیان بشه . ولی در سه جمله رفتر نیک کردارنیک گفتار نیک . ولی اینو زمانی گفته شده که درکو فهم مردم بیشتر نمی‌رسید ولی الان این همه افسردگی و اضطراب و …. واسه اینه که به معنویت و حرفای قرآن و مولانا و سعدیو حافظه…. گوش نمیتونم کنیم و مهمتر اینکه بیانشان سخته…

ارسال پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.