جلسه سوم 08/ 07/ 1393
4. محيط اجتماعي، شرايط اقتصادي، سياسي، نوع حاکميت
بُعد اجتماعي انسان آنقدر مهم است که عده‌اي انسان را به موجودي «مدني‌بالطبع» تعريف کرده‌اند.
امام علي: النَّاسُ بِزَمَانِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِمْ. (عيون الحکم و المواعظ، ش 1674)
بعد سياسي انسان آنقدر مهم است که عده‌اي انسان را به «حيوان سياسي» تعريف کرده‌اند.
تفاوت ائمه در نوع پوشش: امام علي،امام باقر، امام صادق و امام رضا عليهم السلام
عَنِ الْحَسَنِ الزَّيَّاتِ الْبَصْرِيِّ قَالَ:
دَخَلْتُ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَا وَ صَاحِبٌ لِي وَ إِذَا هُوَ فِي بَيْتٍ مُنَجَّدٍ وَ عَلَيْهِ مِلْحَفَةٌ وَرْدِيَّةٌ وَ قَدْ حَفَّ لِحْيَتَهُ وَ اكْتَحَلَ فَسَأَلْنَاهُ عَنْ مَسَائِلَ فَلَمَّا قُمْنَا قَالَ لِي يَا حَسَنُ قُلْتُ لَبَّيْكَ قَالَ إِذَا كَانَ غَداً فَائْتِنِي أَنْتَ وَ صَاحِبُكَ فَقُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَلَمَّا كَانَ مِنَ الْغَدِ دَخَلْتُ عَلَيْهِ وَ إِذَا هُوَ فِي بَيْتٍ لَيْسَ فِيهِ إِلَّا حَصِيرٌ وَ إِذَا عَلَيْهِ قَمِيصٌ غَلِيظٌ ثُمَ أَقْبَلَ عَلَى صَاحِبِي. فَقَالَ يَا أَخَا أَهْلِ الْبَصْرَةِ إِنَّكَ دَخَلْتَ عَلَيَّ أَمْسِ وَ أَنَا فِي بَيْتِ الْمَرْأَةِ وَ كَانَ أَمْسِ يَوْمَهَا وَ الْبَيْتُ بَيْتَهَا وَ الْمَتَاعُ مَتَاعَهَا فَتَزَيَّنَتْ لِي عَلَى أَنْ أَتَزَيَّنَ لَهَا كَمَا تَزَيَّنَتْ لِي فَلَا يَدْخُلْ قَلْبَكَ شَيْءٌ فَقَالَ لَهُ صَاحِبِي جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ كَانَ وَ اللَّهِ دَخَلَ فِي قَلْبِي شَيْءٌ فَأَمَّا الْآنَ فَقَدْ وَ اللَّهِ أَذْهَبَ اللَّهُ مَا كَانَ وَ عَلِمْتُ أَنَّ الْحَقَّ فِيمَا قُلْتَ. (الکافي،ج6، باب لُبس المُعَصفَر، ح13، ص449)
شکل رسيدگي به فقرا
رسيدگي به فقرا و کمک به مستمندان يکي از ارزش‌هاي اسلامي است. اما نوع رسيدگي و چگونگي انجام اين کار بستگي به زمان و مکان و شرايط فرهنگي دارد.
آداب غذا خوردن پيامبر اسلام
سيره پيامبر (ص) اين بود كه انگشتان خود را بعد از غذا مي‌ليسيدند.
پيامبر هيچگاه تكيه زده غذا نمي‌خوردند و يا چهار زانو نمي‌نشستند. از طرف ديگر نقل شده است، امام صادق(ع) گاه چنين مي‌نشستند و چنين مي‌خوردند. (کافي، ج6، ص272 و ج2، ص661)
شايد چنين رفتاري در زمان پيامبر(ص) نشانة تکبر و اشرافي‌گري بود؛ اما يکصد سال بعد اين معنا را نداشت.
تأثير شرايط اقتصادي در ذخيره‌سازي غذاي سالانه
امام صادق (ع) به عبدالله بن جندب: چیزی برای فردا ذخیره نکن. (بحار،75/ 281) از طرفي در مواقعي امام نيازهاي سال خود را يكباره مي‌خريدند. (الکافی، ج 5، ص 89)
آيا اين دو سيره با هم تعارض دارند؟
پيامبر(ص) از ذخيره‌سازي غذا نهي مي‌كردند، چون مي‌گفتند بايد به خداوند اعتماد داشت و خداوندِ امروز، فردا نيز رازق است. (کشف الغمه، ج1، ص10)
امام رضا (ع) مي‌فرمايند: انسان اگر طعام سالش را یکجا جمع‌آوری کند، کارش سبک می‌شود و خیالش از این بابت راحت می‌شود. (کافي، ج5، ص89)
5. شرايط اقليمي:
نقش شرايط اقليمي در شکل‌دهي به بخش‌هاي از سبک زندگي از قبيل نوع پوشش، رنگ پوشاک، نوع موسيقي، و امثال آن را نبايد ناديده گرفت.
جايگاه شرايط اقليمي در سيره اهل بيت(ع)
امام صادق(ع): إِنَّا لَنَبْدَأُ بِالْخَلِّ عِنْدَنَا كَمَا تَبْدَءُونَ بِالْمِلْحِ عِنْدَكُمْ فَإِنَّ الْخَلَّ لَيَشُدُّ الْعَقْلَ. (کافي، ج6، ص329)
امام رضا(ع): أَنَّ رَجُلًا كَانَ عِنْدَ الرِّضَا ع بِخُرَاسَانَ فَقُدِّمَتْ إِلَيْهِ مَائِدَةٌ عَلَيْهَا خَلٌّ وَ مِلْحٌ فَافْتَتَحَ ع بِالْخَلِ فَقَالَ الرَّجُلُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَمَرْتَنَا أَنْ نَفْتَتِحَ بِالْمِلْحِ فَقَالَ هَذَا مِثْلُ هَذَا يَعْنِي الْخَلَ وَ إِنَّ الْخَلَّ يَشُدُّ الذِّهْنَ وَ يَزِيدُ فِي الْعَقْلِ. (همان)