زندگی معنوی ـ جلسه چهل ونهم ـ مورخ 22/ 1/ 95
در جلسه گذشته بمناسبت شروع سال جدید مفهوم برکت بررسی شد. گفته شد که برکت به معنای خَیر مداوم و همراه با کثرت و توسعه است. سپس نکاتی درباره عوامل مادی و معنوی برکت زا مطرح شد. حاصل مطالب جلسشه گذشته این شد که برکت تنها از سوی صاحب آن نازل میشود البته به اهلش.
در این جلسه به خواست دانش پژوهان کلاس، موضوع «دقت داشتن» مورد بررسی قرار گرفت.
«دقت داشتن»، راه رسیدن به غیب و باطن جهان
یکی از جلوههای تفکر در آیات، دقت داشتن است. همین دقتها زندگی را تغییر می دهد. با دقت می توان به حکمت و غیب زمین و باطن جهان مادی دست یافت، ولی آدمها کم دقت هستند.
به عنوان مثال، با دقت در آیات زیر میتوان به نکات جالب و مهمی دست یافت:
· إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً؛[1] اگر از خدا پروا دارید، براى شما [نیروى] تشخیص [حقّ از باطل] قرار مىدهد.
· وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ؛[2] و از خدا پروا کنید، و خدا [بدین گونه] به شما آموزش مىدهد،
· وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً؛[3] و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] براى او راه بیرونشدنى قرار مىدهد.
نکات مربوط به آیات:
1. قرآن حاوی یک سلسله قوانین کلی است؛ زیرا در غیر اینصورت، جاودانگی قرآن و خاتمیت پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله زیر سوال میرود. البته احادیث نبوی و اهل بیت (علیهم السلام) نیز متمم قرآن است که در حدیث ثقلین به آن تصریح شده است.[4]
2. بیان عامّ سنتها و قوانین قرآنی عبارت است از: «اگر … آنگاه … .»بنابراین، این سه آیه را میتوان این گونه بیان کرد:
· اگر تقوا آنگاه مَخرج
· اگر تقوا آنگاه فرقان
· اگر تقوا آنگاه علم و معرفت
3. «مَخرج» به معنای راه خروج از باطل به سمت حق است. جنس این راه خروچ از جنس علم و معرفت است. «فرقان» نیز به معنای قوّه ممیزه و توان تمییز و جداسازی حق و باطل است. بنابراین، فرقان نیز از سنخ علم و معرفت است. در نتیجه، هر سه آیه را میتوان به این صورت بیان کرد: اگر تقوا آنگاه علم.
4. نتیجه سه نکته قبلی آن است که برخلاف ذهنیت رایج ـ که راه رسیدن به علم را تنها تحصیل علم در دانشگاه یا حوزه میدانند ـ از نظر قرآن راه دیگری نیز وجود دارد و آن هم تقواست.
به عبارت دیگر دو نوع علم وجود دارد: علم معمولی و عرفی و علم خاص. راه رسیدن به علم خاص، تقواست.
5. در قرآن کریم، ایمان و عمل صالح با هم همراه هستند. در نتیجه در هر آیهای که واژهای همراه با ایمان آمده باشد به عمل صالح ربط خواهد داشت؛ یا به نحو مصداقی و یا به نحو تکمیل کننده عمل صالح. به عنوان مثال در قرآن میخوانیم:
وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ؛ [5]و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتى از آسمان و زمین برایشان مىگشودیم، ولى تکذیب کردند پس به [کیفر] دستاوردشان [گریبان] آنان را گرفتیم. (96)
در این آیه تقوا همراه با ایمان آورده شده است. درنتیجه، تقوا از مصادیق عمل صالح و از مولفههای سبک زندگی است. یکی از آثار زندگی با تقوا، علم است؛ یعنی خدا به او معرفتی میدهد و ذهنش باز میشود.
6. نکته سوم و پنجم عبارت است از:
اگر تقوا آنگاه علم.
تقوا از سنخ عمل است.
نتیجه: اگر عمل آنگاه علم. یعنی برخلاف ذهنیت رایج، از نظر قران راه رسیدن به معرفت از سنخ معرفت نیست بلکه از سنخ عمل و مجاهدت است، و این نکته جز از راه دقت در آیات بدست نمیآید.
پس اگر انسان تقوا و مجاهدت داشته باشد خدا در لحظه مورد نیاز به او علم و فرقان میدهد. البته ممکن است با واسطه باشد مثلا از طریق کتاب یا استاد.
روایاتی هم داریم که این سنت و قانون قرآنی را تایید میکند به عنوان مثال، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: مَنْ عَمِلَ بِمَا یَعْلَمُ وَرَّثَهُ اللَّهُ عِلْمَ مَا لَمْ یَعْلَم؛[6]هر کس به دانستههایش عمل کند، خدا آنچه را نمیداند به او می دهد.
[1]. انفال/ 29 [2]. بقره/282 [3]. طلاق/2. [4]. قمی، تفسیر القمی، ج1، ص173 [5]. اعراف/ 96 [6]. مفید، الفصول المختاره، ص 107.